Kategoria: Uncategorized

Biografia

Nazywamy się: Emilia Nowakowska, Marta Jarząbek i Sofia Piskovska. Jesteśmy uczennicami I Liceum Ogólnokształcącego im. Leona Kruczkowskiego w Tychach, które po raz drugi uczestniczyło w projekcie CONVOI 77. Tym razem, pod kierunkiem nauczycielki historii Natalii Nowak, poszukiwałyśmy informacji na temat małżeństwa Maurice’a i Rosy Ejlenberg pochodzących z Polski. W pracy korzystałyśmy z zasobów Archiwum Państwowego w Łodzi i Katowicach, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz ze stron internetowych, m.in. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Wykorzystałyśmy dokumenty pochodzące z Francji, zamieszczone na stronie projektu. Zwróciłyśmy się również do archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu, ale żadne informacje na temat państwa Ejlenberg się nie zachowały. Nie udało nam się znaleźć żadnej fotografii przedstawiającej Maurice’a i Rosę Ejlenberg. Za pomoc w realizacji projektu dziękujemy pani Annie Przybyszewskiej – Drozd z Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie oraz panu Andrzejowi Ciepałowi z Fundacji Brama Cukermana w Będzinie.

Błaszki – miejsce urodzin Moszka Józefa (Maurice’a) Ejlenberga

Kiedy Moszek Józef przyszedł na świat 27 sierpnia 1892 r., Błaszki leżały na terenie Królestwa Polskiego, w guberni kaliskiej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Błaszki zostały włączone do województwa łódzkiego. Mieszkańcy Błaszek zajmowali się rzemiosłem (tkactwo, szewstwo) i handlem. W 1893 r. Błaszki liczyły 4506 mieszkańców, z czego prawie 65% stanowili Żydzi. W 1919 r. liczba mieszkańców Błaszek wzrosła do 5567 mieszkańców, a populacja ludności żydowskiej – do 68%. Głównym zajęciem Żydów błaszkowskich był handel i krawiectwo. W Błaszkach funkcjonowała synagoga, dwa kirkuty, rzeźnia koszerna i mykwa. Na początku XX w. zaczęły powstawać szkoły reprezentujące różne odłamy polityczne i religijne, np. jesziwa założona z inicjatywy Agudy. Żydowscy mieszkańcy Błaszek nie należeli do najzamożniejszych. Migrowali do większych ośrodków miejskich, np. do Łodzi. Wśród nich był Moszek Józef. Z Błaszek pochodziła też matka Moszka Józefa – Brandla Ejlenberg z domu Kotek, urodzona w 1878 r.

Będzin – miejsce urodzin Estery Rozy (Rajzli) Ejlenberg z domu Potok

Będzin – miejsce urodzin Estery Rozy Potok (po mężu Ejlenberg) – na przełomie XIX i XX w. należał do Królestwa Polskiego, do guberni piotrkowskiej. Od 1867 r. był miastem powiatowym. Będzin był ważnym ośrodkiem przemysłowym w Zagłębiu Dąbrowskim. Rozwijał się tu przemysł wydobywczy (węgiel kamienny) i metalowy. W 1897 r. ludność miasta liczyła około 13,5 tys., z czego 80% (ponad 10 tys. osób) mieszkańców stanowili Żydzi. Liczba ludności stopniowo wzrastała i w 1921 r., w wolnej już Polsce, wynosiła 27,8 tys., Żydzi stanowili wówczas ok 65% będzińskiej społeczności. Mogło to być spowodowane migracjami za granicę i do innych miast w Polsce, np. Łodzi. Głównym zajęciem będzińskich Żydów był handel, z którego utrzymywało się ponad 60% żydowskiej ludności miasta. Żydzi byli też udziałowcami lub właścicielami fabryk. Pod koniec XIX w. w mieście powstawały żydowskie szkoły zarówno męskie, jak i żeńskie. Wybudowano synagogę, która została spalona w czasie II wojny światowej, oraz dom modlitwy Mizrachi. W Będzinie działały żydowskie partie polityczne, np. Bund czy Poalej Syjon, związki zawodowe oraz różnego rodzaju towarzystwa o charakterze sportowym, dobroczynnym czy kulturalnym. Żydzi odgrywali ważną rolę we władzach miasta. Mieli też swojego reprezentanta w Sejmie RP w latach 1919 – 1927.

Łódź – miejsce wspólnego życia i pracy Moszka Józefa i Rozy

W II połowie XIX i na początku XX w. Łódź, podobnie jak Będzin, należała do Królestwa Polskiego, guberni piotrkowskiej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę stała się stolicą województwa łódzkiego. Podstawową gałęzią przemysłu było włókiennictwo. Z tego względu Łódź porównywano do brytyjskiego Manchesteru. Znaczący udział w łódzkim przemyśle włókienniczym miał kapitał żydowski. Przykładem był Izrael Poznański, uważany za jednego z trzech „łódzkich królów bawełny”. Głównym rynkiem zbytu dla towarów wytwarzanych w Łodzi była Rosja. Wzrastająca liczba fabryk przyciągała do miasta Niemców, Polaków, Żydów i Rosjan. W latach 1857 – 1921 liczba mieszkańców Łodzi wzrosła z 24 655 do 451 974 (odsetek ludności żydowskiej z 11,7% do 34,6%). Wśród imigrantów znaleźli się Roza i Moszek Józef. Łódź była też ważnym ośrodkiem religijnym (liczne synagogi i domy modlitwy), politycznym (działalność partii politycznych z Agudas Israel na czele). Miasto odgrywało ważną rolę jako ośrodek nauki i kultury. Funkcjonowało tu wiele szkół męskich i żeńskich z wykładowymi językami polskim i hebrajskim, m.in. gimnazjum Eugenii Jaszuńskiej-Zeligmanowej.

Moszek Józef (Maurice) Ejlenberg (1892-1944)

Moszek Józef Ejlenberg urodził się 27 sierpnia 1892 r. w Błaszkach. Jego rodzicami byli Icek Mejer Ejlenberg urodzony w 1875 r. w Łodzi i Brandla z domu Kotek, urodzona w 1878 r. w Błaszkach. Moszek Józef miał o dwa lata młodszego brata o imieniu Symcha. Z karty meldunkowej do spisu ludności wynika, że Moszek Józef z zawodu był tkaczem. W 1918 r. mieszkał w Łodzi przy ul. Widzewskiej 23. 6 stycznia tego roku przeprowadził się pod nr 21. W 1920 r. ulica Widzewska zmieniła nazwę na Jana Kilińskiego. Znaczenie tej ulicy wzrosło w II połowie XIX w., ponieważ tutaj kończył bieg pociąg z Koluszek, który przywoził bawełnę, a wywoził gotowe tkaniny do Rosji. Nowy adres widnieje w akcie znania (potwierdzenia tożsamości) Moszka Józefa, stwierdzającego jego tożsamość na podstawie zeznań dwóch świadków, z 8 sierpnia 1923 r.

Estera Roza (Rosa) Ejlenberg z domu Potok (1897-??)

Estera Roza Ejlenberg urodziła się 4 czerwca 1897 r. (rosyjski akt urodzenia z 30 listopada 1900 r. podaje, że przyszła na świat 29 grudnia 1897 r.) w Będzinie. Jej rodzicami byli Moszek Potok urodzony w 1871 r. w Miechowie i Rywka Brandla z domu Paluch, urodzona w 1873 r. w Będzinie. Paluchowie należeli do najstarszych rodzin żydowskich w Będzinie. Państwo Potok zawarli związek małżeński w 1894 r. Estera Roza miała dziesięcioro rodzeństwa: trzech braci i siedem sióstr. Dziadek ze strony ojca – Kalman żył w latach 1845 – 1927 i został pochowany na cmentarzu żydowskim w Będzinie. Estera Roza wraz z rodzicami i rodzeństwem mieszkała w Będzinie w domu nr 95. Podobnie, jak jej przyszły mąż, Estera Roza wyjechała do Łodzi. W dokumencie z dnia 9 sierpnia 1923 r. dotyczącym zapowiedzi ślubu widnieje adres: Cegielniana 53 (obecnie ul. Stefana Jaracza).

Moszek Józef Ejlenberg i Estera Roza Potok

Poznali się zapewne w Łodzi. Moszek Józef mieszkał przy ul. Widzewskiej/Kilińskiego 21, a Estera Roza przy Cegielnianej/Jaracza 53. Moszek Józef zajmował się wówczas handlem.  Pobrali się 31 sierpnia 1923 r. o godzinie ósmej wieczorem w Łodzi. Ślub poprzedziły trzy zapowiedzi w tutejszej synagodze (niestety, nie ustaliłyśmy, w której). 12 czerwca 1924 r. na świat przyszła ich córka Szajndla (Sylvia). Akt urodzenia Szajndli znajduje się w zespole Akt stanu cywilnego gminy żydowskiej w Łodzi, sygn. 172 (nr aktu 3891 z 1925 r.). Zgodnie z prawem będzie on udostępniony nie wcześniej niż po 100 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym został sporządzony.

Prawdopodobnie w połowie lat 20. XX w. państwo Ejlenberg wyemigrowali do Francji. Ze źródeł francuskich wiemy, że przebywali tam od 1926 r. W źródłach nie znajdujemy odpowiedzi, dlaczego opuścili Polskę. Prof. Jerzy Tomaszewski w książce Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918 – 1939 pisze, że przyczynami wyjazdów ludności żydowskiej z Polski w latach 20. były warunki ekonomiczne, a wśród nich nadmiar osób zajmujących się rzemiosłem i handlem. W latach 1921- 1925 z Polski wyemigrowało 184 500 Żydów, a w 1926 r. – 22 406, z czego 12,5% stanowiła emigracja kontynentalna.

Rosa i Maurice Ejlenberg we Francji

Zamieszkali na południu Francji, w miejscowości Villeurbanne (region Owernia – Rodan – Alpy, departament Rodan, zespół miejski Lyon), przy 22 rue Paul Verlain. Nie wiemy, czy był to ich pierwszy francuski adres. Mieszkali tam do momentu aresztowania w lipcu 1944 r. Tam też wróciła Rosa po zakończeniu II wojny światowej. W Villeurbanne zajmowali się handlem

Druga wojna światowa

10 maja 1940 r. III Rzesza dokonała agresji na Francję. Po kapitulacji 22 czerwca, terytorium Francji zostało podzielone na strefę okupowaną (północną) oraz tzw. wolną strefę (południową), której stolicą zostało Vichy. Lyon oraz Villeurbanne znalazło się państwie Vichy, kolaborującym z III Rzeszą. Taki podział obowiązywał do listopada 1942 r., kiedy to również południe Francji znalazło się pod niemiecką okupacją. Norman Davies zaliczył Francję rządu Vichy do państw klienckich III Rzeszy, w którym paramilitarne siły policyjne, Milice Française, zostały zorganizowane pod nadzorem Gestapo przez Service d’Ordre Legionnaire (Legionową Służbę Porządkową), której przysięga zawierała słowa: „przysięgam, że będę walczyć z demokracją, z de Gaulle’em i z Wolną Francją, a także z żydowską plagą”. Wprowadzono szereg ustaw skierowanych przeciwko Żydom, które ograniczały ich zatrudnienie, aktywność społeczną, wstęp do miejsc publicznych. Organizowano łapanki i wywózki do obozów przejściowych, a następnie do obozów Zagłady. Policja wraz z Gestapo pomagała w zwalczaniu ruchu oporu i w akcjach deportacji Żydów. To właśnie w Lyonie szefem Gestapo był Klaus Barbie, zwany „katem/rzeźnikiem” z Lyonu, odpowiedzialny za deportację ok. 7,5 tysiąca Żydów do obozów Zagłady. Z powojennych relacji Rosy Ejlenberg oraz przyjaciół jej męża wynika, że Maurice czynnie uczestniczył w ruchu oporu – był członkiem L’UJRE (Union des Juifs pour la Resistance et l’Entraide). Poświadczają ten fakt świadkowie. Organizacja powstała w 1943 r. jednocząc różne ruchy w ruchu oporu Żydów przeciwko nazizmowi wywodzące się z MOI (Main d’OEuvre Immigree – Imigrancka Siła Robocza). W ruchu oporu działał od listopada 1942 r. Jego zaangażowanie w ruchu oporu oraz sam fakt, że był Żydem doprowadziły do jego zatrzymania w dniu 17 lipca 1944 r. w Lyonie (8 Place Louis Chazette), prawdopodobnie na skutek denuncjacji. Wraz z nim została aresztowana Rosa. Zostali osadzeni w cieszącym się złą sławą więzieniu Montluc, mieszczącym się przy ulicy Jeanne Hachette w 3. dzielnicy Lyonu. 27 (30) lipca zostali deportowani do obozu przejściowego w Drancy. Stamtąd, 31 lipca 1944 r., zostali wywiezieni w transporcie nr 77 do KL Auschwitz- Birkenau. Z francuskich dokumentów wynika, że po przybyciu do obozu Zagłady, Rosa i Maurice Ejlenberg zostali rozdzieleni. Wg jednego ze świadków (pani Sarah Gotheimer), Maurice został zraniony w nogi podczas próby ucieczki. Jego żona stwierdziła, że został skierowany do komory gazowej. Maurice zginął 5 sierpnia 1944 r. Datę jego śmierci potwierdza wiele dokumentów.

Rosa w październiku 1944 r. została deportowana z KL Auschwitz – Birkenau do Liebau (Lubawka) na Dolnym Śląsku, gdzie znajdował się podobóz obozu Gross-Rosen. Przebywało tu ok. 500 więźniarek pochodzenia żydowskiego z KL Auschwitz. Rosa figuruje na liście firmy Nordland wykorzystującej niewolniczą pracę więźniarek, pod nr. 41.

Obóz w Liebau został wyzwolony 8 maja 1945 r. przez 1 Front Ukraiński. Rosa znajdowała się w tym czasie w szpitalu. Do Francji powróciła na początku czerwca 1945 r. Zamieszkała w Villeurbanne przy 22 rue Paul Verlain, gdzie wraz z mężem mieszkała przed wojną. Nie wiemy, co w tym czasie działo się z córką Sylvią. Wiemy tylko, że przeżyła wojnę (jej imię i nazwisko figuruje we wniosku z 1951 r. o nadanie tytułu członka ruchu oporu podpisanym przez Rosę). Nie wiemy, jakie były dalsze losy Rosy i jej córki.

Bibliografia

Archiwa:

1. Zasoby Archiwum Państwowe w Łodzi i Katowicach
2. Zasoby Narodowego Archiwum Cyfrowego
3. Zasoby Fundacji Brama Cukermana w Będzinie
4. Zasoby Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
   Strony internetowe:
5. Strona internetowa Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie
6. https://sieradz.naszemiasto.pl/zydowskie-macewy-odkryto-podczas-budowy-drogi-w-gminie/ga/c1-
   9208013/zd/79537509
7. https://panaszonik.blogspot.com/2015/09/wycieczka-nr-407-baszki.html
8. https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/406-bedzin/112-synagogi-domy-modlitwy-mykwy/82617-dom-
   modlitwy-mizrachi-w-bedzinie-ul-potockiego-3
9. https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5895179/obiekty/262698#opis_obiektu
10. https://sztetl.org.pl/pl/media/34199-synagoga-w-bedzinie?ref=gallery&town=Będzin&townID=406
    7.
    https://www.google.com/search?q=%C5%81%C3%93D%C5%B9+W+ii+po%C5%82%C3%B3+xix+I+NA+
    POCZ%C4%84TKU+xx+W.&tbm=isch&ved=2ahUKEwj-xOTe-PqEAxUznP0HHW9WC0EQ2-
    cCegQIABAA&oq=%C5%81%C3%93D%C5%B9+W+ii+po%C5%82%C3%B3+xix+I+NA+POCZ%C4%84TKU+
    xx+W.&gs_lp=EgNpbWciLMWBw5NExbkgVyBpaSBwb8WCw7MgeGl4IEkgTkEgUE9DWsSEVEtVIHh4IFcu
    SMTPAVC9FVikswFwAXgAkAEAmAFSoAGFFqoBAjQwuAEMyAEAAEBigILZ3dzLXdpei1pbWfCAggQABiAB
    BixA8ICBRAAGIAEwgIKEAAYgAQYigUYQ8ICBhAAGAgYHsICBxAAGIAEGBiIBgE&sclient=img&ei=abL2Zb7s
    GbO49u8P76ytiAQ&bih=1021&biw=2133#imgrc=zAan8wuHsJDR4M
11. https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/dziedzictwo-lodzi/rok-jana-kowalewskiego/lodz-1920/
    9.
    https://www.google.com/search?q=%C5%81%C3%93D%C5%B9+W+ii+po%C5%82%C3%B3+xix+I+NA+
    POCZ%C4%84TKU+xx+W.&tbm=isch&ved=2ahUKEwj-xOTe-PqEAxUznP0HHW9WC0EQ2-
    cCegQIABAA&oq=%C5%81%C3%93D%C5%B9+W+ii+po%C5%82%C3%B3+xix+I+NA+POCZ%C4%84TKU+
    xx+W.&gs_lp=EgNpbWciLMWBw5NExbkgVyBpaSBwb8WCw7MgeGl4IEkgTkEgUE9DWsSEVEtVIHh4IFcu
    SMTPAVC9FVikswFwAXgAkAEAmAFSoAGFFqoBAjQwuAEMyAEA-
    AEBigILZ3dzLXdpei1pbWfCAggQABiABBixA8ICBRAAGIAEwgIKEAAYgAQYigUYQ8ICBhAAGAgYHsICBxAA
    GIAEGBiIBgE&sclient=img&ei=abL2Zb7sGbO49u8P76ytiAQ&bih=1021&biw=2133#imgrc=pDl6fYrKogD
    3jM&imgdii=r6S71TPadXlT0M
    10.
    https://www.google.com/search?q=Villeurbanne+ul.+Paul+Verlain&tbm=isch&ved=2ahUKEwjz6tnKPq
    EAxU_vf0HHQtHB74Q2cCegQIABAA&oq=Villeurbanne+ul.+Paul+Verlain&gs_lp=EgNpbWciHVZpbGxldX
    JiYW5uZSB1bC4gUGF1bCBWZXJsYWluSPJBUMYSWN8cAB4AJABAJgBpAGgAe4JqgEEMTYuMbgBA8gBA
    PgBAYoCC2d3cy13aXotaW1nwgIEEAAYHogGAQ&sclient=img&ei=P7L2ZbPPEr_69u8Pi46d8As&bih=102
    1&biw=2133#imgrc=OtE4bfs8uoNCM
12. https://images.app.goo.gl/vjVMBzfaV9TMthVy8
13. https://lodz.pl/galeria/ulica-jaracza-na-przestrzeni-dekad-poczuj-ten-klimat-na-starych-fotografiach-
    archiwalne-zdjecia-60529/?imgNum=2&cHash=601519c41e1b38a646430d622efa193d
14. https://fotopolska.eu/Lodz/u45876,ul_Kilinskiego_Jana.html?f=112323-foto
    14.
    https://www.google.com/search?q=Villeurbanne+ul.+Paul+Verlain&tbm=isch&ved=2ahUKEwjz6tnKPq
    EAxU_vf0HHQtHB74Q2cCegQIABAA&oq=Villeurbanne+ul.+Paul+Verlain&gs_lp=EgNpbWciHVZpbGxldX
    JiYW5uZSB1bC4gUGF1bCBWZXJsYWluSPJBUMYSWN8cAB4AJABAJgBpAGgAe4JqgEEMTYuMbgBA8gBA
    PgBAYoCC2d3cy13aXotaW1nwgIEEAAYHogGAQ&sclient=img&ei=P7L2ZbPPEr_69u8Pi46d8As&bih=102
    1&biw=2133#imgrc=ymjjrntDYkIxxM
15. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Villeurbanne_-Rue_Paul_Verlaine-_Plaque.jpg
    16.
    https://www.google.com/search?q=Motluc+w+Lyonie&tbm=isch&ved=2ahUKEwiZ4pTahfuEAxVb2LsI
    Hf0pDJkQ2cCegQIABAA&oq=Motluc+w+Lyonie&gs_lp=EgNpbWciD01vdGx1YyB3IEx5b25pZUi0jAFQqR
    BY7IgBcAV4AJABAJgBjQGgAboMqgEEMTguMrgBA8gBAPgBAYoCC2d3cy13aXotaW1nqAIAwgIFEAAYgAT
    CAggQABiABBixA8ICChAAGIEGIoFGEPCAgQQABgewgIHEAAYgAQYE8ICCBAAGAUYHhgTwgIGEAAYHhgTi
    AYB&sclient=img&ei=AcD2ZdndF9uw7_UP_dOwyAk&bih=1021&biw=2133#imgrc=uQssIrphaMxGhM
    17.
    https://www.google.com/search?q=drancy&tbm=isch&ved=2ahUKEwiu7fySj_uEAxWhkP0HHbhjAZYQ
    2cCegQIABAA&oq=drancy&gs_lp=EgNpbWciBmRyYW5jeTIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEz
    IHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIKEAAYgAQYExjHAzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIKEAAYgA
    QYExjHA0jXJFCaEFjoHHAAeACQAQCYAU6gAeEDqgEBN7gBA8gBAPgBAYoCC2d3cy13aXotaW1nwgIFEAA
    YgATCAggQABiABBixA8ICBBAAGB6IBgE&sclient=img&ei=6Mn2Za7ZG6Gh9u8PuMeFsAk&bih=1021&bi
    w=2133#imgrc=wEe9snXj3C3VOM
    18.
    https://www.google.com/search?q=drancy&tbm=isch&ved=2ahUKEwiu7fySj_uEAxWhkP0HHbhjAZYQ
    2cCegQIABAA&oq=drancy&gs_lp=EgNpbWciBmRyYW5jeTIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEz
    IHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIKEAAYgAQYExjHAzIHEAAYgAQYEzIHEAAYgAQYEzIKEAAYgA
    QYExjHA0jXJFCaEFjoHHAAeACQAQCYAU6gAeEDqgEBN7gBA8gBAPgBAYoCC2d3cy13aXotaW1nwgIFEAA
    YgATCAggQABiABBixA8ICBBAAGB6IBgE&sclient=img&ei=6Mn2Za7ZG6Gh9u8PuMeFsAk&bih=1021&bi
    w=2133
    Opracowania:
16. „Atlas historii Żydów polskich”, Wyd. Demart, Warszawa 2010
17. N. Davies, „Europa walczy 1939 – 1945. Nie takie proste zwycięstwo”, Wyd. Znak, Kraków 2008
18. J. Tomaszewski, „Zarys dziejów Żydów w Polsce w latach 1918 – 1939”, Wyd. UW w Warszawie, 1990

Biografia

Wigdor Lachman urodził się 21 sierpnia 1897 r. w Radomsku (w latach 1857-1922 Nowo-Radomsk). Był synem Dawida Zelika (ur. w 1866 r. w Dmeninie k. Radomska, zm. w 1936 r. w Radomsku, z zawodu uliczny sprzedawca) i Hindy z domu Najman (ur. w 1870 r. w Radomsku, zm. w 1940 r. w Radomsku). Miał trójkę rodzeństwa: Fajgę Rasza Lachman (ur. w 1898 r., zm. 25 października 1899 r.), Herszlika Lachmana (ur. 20 lipca 1903 r., zm. 13 sierpnia 1942 r.) i Rykla Lachman (ur. 23 września 1904 r.).

Radomsko

Pod koniec XIX wieku Radomsko administracyjnie było położone w Guberni Piotrkowskiej w podporządkowanym Cesarstwu Rosyjskiemu Królestwie Polskim. Dość dużą grupę mieszkańców miasta stanowili Żydzi. Spis ludności z 1897 roku, a więc z roku urodzenia Wigdora Lachmana wskazuje, że 43% mieszkańców (5054 osób) stanowili Żydzi. Większość z nich pracowała fizycznie – np. jako robotnicy, tkacze czy stolarze przy obróbce drewna w tartakach. Najbogatsi Żydzi posiadali fabryki, hotele oraz restauracje. O tym, że społeczność żydowska w Radomsku się rozwijała świadczy choćby to, że w 1902 r. powstała w mieście okazała murowana synagoga. Miasto było też ważnym ośrodkiem chasydyzmu – miejscem zamieszkania i nauczania cadyka Salomona Rabinowicza.

Paryż

Wigdor Lachman po wejściu w dorosłość, prawdopodobnie w latach 20. XX w.wyemigrował do Francji i z tym państwem związał swoje dalsze życie. Z zawodu był krawcem i pracował w tej branży.

19 listopada 1924 r. Wigdor poślubił Rachel Lickermann. Uroczystość odbyła się w ratuszu w XVIII dzielnicy Paryża. Rachel była córką Michela i Sary Fudin (inne pisownie nazwiska: Tudin lub Judin). Jej rodzina pochodziła z miejscowości Chorostków, która obecnie znajduje się w Ukrainie w obwodzie tarnopolskim.

W 1930 roku małżonkowie Lachmanowie zostali naturalizowani i zdobyli francuskie obywatelstwo. Wcześniej, bo 31 października 1926 r. urodził im się pierwszy syn – Lazare. Dożył on sędziwego wieku prawie 93 lat. Zmarł 9 kwietnia 2020 r. w Paryżu. Drugi syn Michel urodził się w 1936 roku.

Wraz z rodziną mieszkał przy rue du Dunkerque 80 w IX dzielnicy Paryża.

Druga wojna światowa

Wigdor Lachman został aresztowany przez policję rankiem 18 lipca 1944 roku w swoim paryskim mieszkaniu. Stąd został zabrany na komisariat przy rue Bochard de Saron 16 w dzielnicy Rochechouart. Następnego dnia deportowano go do obozu przejściowego w Drancy, skąd następnie trafił w transporcie nr 77 do obozu Auschwitz-Birkenau.

W archiwach muzeum byłego obozu Auschwitz niestety nie odnaleziono żadnej informacja na temat więźnia, który nazywał się Wigdor Lachman, ponieważ nie zachowała się bezpośrednia dokumentacja związana z jego pobytem w obozie. Na podstawie pośrednich danych ustalono jednak, że Wigdor Lachman zmarł z powodu nieokreślonej choroby w październiku 1944 r. Informacja ta pochodzi z powojennej relacja świadka Jacquesa Joudkisa, który został deportowany do Auschwitz 31 lipca 1943 r. i przebywał tam do 26 maja 1945 r.

W archiwach muzeum Auschwitz znajduje się jedynie informacja mówiąca, że w obozie tym przebywał brat Wigdora, Herszlik Lachman urodzony  30 lipca 1903 r. w Radomsku. Herszlik był z zawodu krawcem. Herszlik, również mieszkający we Francji, został deportowany do Auschwitz-Birkenau 25 czerwca 1942 r. z obozu przejściowego Pithiviers. Po przybyciu do Auschwitz-Birkenau otrzymał numer więźniarski 42270. Zginął 13 sierpnia 1942 r. w Auschwitz, co udokumentowane jest numerem karty zgonu 20292/1942.

Nie oznacza to jednak, że na terenie dawnego obozu nie ma żadnej pamiątki związanej z Wigdorem Lachmanem. W tzw. Księdze Imion znajdującej się w bloku 27 widnieje jego imię i nazwisko, dataoraz miejsce urodzenia, a także informacja, że został zamordowany.

Szukając związków Wigdora Lachmana z Radomskiem natrafiono na kilka wątków. Ze względu na ograniczony zasób źródłowy trudno stwierdzić czy istniały jakiekolwiek związki rodzinne pomiędzy opisywanym bohaterem, a postaciami noszącymi takie samo nazwisko. Warto jednak o tych hipotetycznych powiązaniach wspomnieć. Radomsko wtedy, jak i teraz jest dość małym miastem i jest wielce prawdopodobne, że taka zbieżność nie jest przypadkiem. W 1931 roku niejaki Mendel Lachman otworzył w Radomsku schronisko dla przyjezdnych Żydów. Było ono finansowane przez organizację „Hachnasat Orchim”. Istniało kilka przedsiębiorstw, których właścicielem byli Lachmanowie. Sprzedaż skór i przyborów szewskich prowadził Jakub Lachman. Siedziba znajdowała się przy Rynku pod nr 6. Sklep założono w 1894 r. Firmę zarejestrowano 19 sierpnia 1924 r. pod nr A-2178, a wykreślono z rejestru 13 kwietnia 1937 r. na mocy art. XXX przepisów wprowadzających Kodeks Handlowy. Z kolei Jakub Lachman i S-ka prowadzili handel skórami i przyborami szewskimi przy pl. 3 Maja 6. Firma ta działała od 1 lutego 1931 r., a została zarejestrowana 8 marca 1932 r. pod nr A-6431. Wspólnikami byli Jakub Lachman, Dawid Zajdman i Icek Szwarcenberg. 18 marca 1941 r. Wydział Zamiejscowy Piotrkowskiego Sądu Okręgowego w Częstochowie wpisał tę firmę do nowego rejestru pod nr A-1761. Z rejestru firmę wykreślono 22 maja 1950 r. Od 1899 r. Mendel Lachman prowadził sklep galanteryjno-spożywczy przy ul. Kaliskiej 16. Firma została zarejestrowana 8 marca 1920 r. pod nr A-153. 12 marca 1941 r. Wydział Zamiejscowy Piotrkowskiego Sądu Okręgowego w Częstochowie wpisał ją do nowego rejestru pod nr A-1741. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Radomsku istniało także bliżej nieokreślone przedsiębiorstwo należące do R. Lachmana, miało ono profil handlowy i mieściło się przy ul. Kaliskiej 27.

Na cmentarzu żydowskim w Radomsku odnalezione zostały groby dalszych członków rodziny Wigdora Lachmana. Od strony matki jest to grób jej rodziców (dziadków Wigdora) – Jankiela Szaji Najmana (ok. 1824-1925) i Mindli Najman z domu Ofman (1828-1923). Od strony ojca jest to jego brat (wujek Wigdora) – Abraham Lachman (1879-1930).

Do pracy przy projekcie został zaangażowany uczeń III Liceum Ogólnokształcącego w Radomsku – Szymon Olczyk, który dzięki wyszukiwaniu informacji o Konwoju 77 otrzymał ocenę celującą z wiedzy o społeczeństwie w roku szkolnym 2023/2024.

Bibliografia

– https://pl.wikipedia.org/wiki/Chorostk%C3%B3w (dostęp: 10.03.2024 r.)

– https://www.auschwitz.org/muzeum/informacja-o-wiezniach/ (dostęp: 17.04.2024 r.)

– Archiwum Państwowe w Łodzi, Sąd Okręgowy w Piotrkowie, zespół 892, sygn. 6552, s. 155, sygn. 6557, s. 22, sygn. 6558, s. 75, sygn. 6569, s. 256.

Arolsen Archives, Alphabetical lists of deported Jews sent from DL-Beaune la Rolande & Pithiviers to KL Auschwitz, sygn. 11186449.

Arolsen Archives, Auschwitz Concentration and Extermination Camp, Entry list – Jews, sygn. 130582402.

Dudek P., Więźniowie Auschwitz pochodzący z Radomska i okolic, [w:] Zeszyty Radomszczańskie. Prace z dziejów Radomska i powiatu radomszczańskiego. Tom XXIII, pod red. T. A. Nowak, Radomsko 2024, s. 255.

– Informacje uzyskane od p. Laurence Klejman (listopad 2021 r.)

– Księgi zgonów z Auschwitz. Fragmenty. 2 Indeks nazwisk A-L, praca zbiorowa pod red. J. Dębski, S. Goldman, H. Jastrzębska, S. Kreuzhage, J. Parcer, Oświęcim 1995, s. 684.

– Mieczyński G., Firmy radomszczańskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Katalog, Radomsko 2013, s. 64, 274.

– Sankowski S., Z dziejów miasta Radomska (do 1939 r.), Radomsko 1995, s. 150-153.

Być Żydem w Cesarstwie Austriackim (1900-1919/1920)

Henri Eichner urodził się 10 marca 1900 roku w Brzezince pod Oświęcimiem w zaborze austriackim (dziś na południu Polski). Był synem rzeźnika Israela Josepha Eichnera i Jeny Eichner; miał dwójkę rodzeństwa.

W 1900 roku, gdy Henri przyszedł na świat, w Brzezince była już szkoła podstawowa, na początku z jedną, a potem z dwiema klasami. W 1908 roku we wsi powstała pierwsza remiza. W 1910 roku w ramach współpracy mieszkańcy założyli kółko rolnicze, z którego usług mógł korzystać każdy chętny. Dostępne tam maszyny ułatwiały pracę i pozwalały powiększyć plony.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa, a panujący porządek legł w gruzach. Wszyscy zdolni do służby mężczyźni między 20 a 50 rokiem życia byli powoływani do wojska. W obliczu wojny wieś rozrastała się, choć oświęcimski przemysł skupił się na obszarze wokół węzła kolejowego. W związku z tym w latach 1916-1917 w dzielnicy Zasole powstało osiedle „Baraki” (Oświęcim II), składające się z 22 budynków murowanych i ok. 90 drewnianych, które w 1919 r. zostały przejęte przez Wojsko Polskie na koszary. Jednocześnie rozwijała się produkcja Odlewni Żelaza i Metali („Potęga-Oświęcim”). Wraz z końcem I wojny światowej w 1918 roku Cesarstwo Austriackie rozpadło się, a Polska odzyskała niepodległość. Wieś Brzezinka zaczęła odżywać.

W 1900 roku gminę Oświęcim zamieszkiwała liczna ludność żydowska, osiadła w miejscowościach takich jak: Babice, Bestwinka pod Kaniowem, Bielany, Broszkowice, Brzeszcze, Brzezinka, Bujaków, Bulowice, Czaniec, Dankowice pod Kaniowem Dańkowskim, Dwory, Grojec, Haręże, Hecznarowice, Jawiszowice, Kańczuga, Kaniów Stary, Kęty, Kobiernice, Klucznikowice, Kruki, Łazy, Łęki, Malec, Międzybrodzie Kobiernickie, Monowice, Nowa Wieś, Osiek, Oświęcim, Pławy, Pisarzowice, Polanka Wielka, Poręba Wielka, Porąbka, Przecieszyn, Rajsko with Budy, Skidziń, Stare Stawy, Stara Wieś Dolna, Stara Wieś Górna, Wilamowice, Witkowice, Wilczkowice, Włosienica, Zaborze.

Żydzi z gminy Oświęcim brali aktywny udział w życiu politycznym miasta. W 1904 roku 13 spośród 24 członków Rady Miasta Oświęcim było Żydami.

Mieli oni też znaczący wkład w rozwój gospodarczy na obszarze gminy Oświęcim. Pierwsza dekada XX wieku była okresem rozwoju dla żydowskiej społeczności oświęcimskiej i dla całego miasta. Ważnym wydarzeniem w gospodarczych dziejach Oświęcimia było otwarcie w mieście sezonowej stacji emigracyjnej Krajowego Urzędu Pracy, a także budowa linii kolejowych. Żydzi przyczyniali się do gospodarczego rozwoju miasta, uruchamiając np. Fabrykę Papy i Asfaltu Nathansona i Malcera, Fabrykę Papy Dachowej Landaua i Wolfa, Fabrykę Przetworów Chemicznych „Union” Józefa Schönkera. Schönker przejął także Fabrykę Płyt Rogowych braci Frenkel i S-ka, a w 1906 roku założył Fabrykę Sztucznych Nawozów „Agrochemia”. Istniała też Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda.

W 1910 roku, kiedy powstał powiat oświęcimski, w mieście mieszkało już 3000 Żydów. W latach 1915-1916 zaczęła działać pierwsza w Oświęcimiu szkoła średnia. W 1919 roku oficjalnie w skład województwa krakowskiego wchodziły 24 powiaty, w tym oświęcimski. Według danych źródłowych w 1921 roku populacja Oświęcimia wynosiła 12 187 mieszkańców, w tym 4 950 Żydów.

Przełom XIX i XX wieku był dla żydowskiej populacji trudny, gdyż na terenach zaboru austriackiego zaczął szerzyć się antysemityzm. Podważano równość żydowskich obywateli, sprzeciwiano się asymilacji. Zasymilowani Żydzi byli oskarżani o cynizm i religijną obojętność, materializm, kult pieniądza, serwilizm i karierowiczostwo w życiu społecznym.

Być Żydem w Europie międzywojennej (1919/20-1935)

Przed deportacją do Auschwitz Einrich Eichner przez lata mieszkał w Austrii. Po I wojnie światowej Cesarstwo Austro-Węgierskie upadło, a w jego miejsce powstała Republika Austriacka. W efekcie setki tysięcy Żydów przyjechały osiedlić się w Austrii, zwłaszcza w Wiedniu. Od 1918 roku rosła w siłę Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ugrupowanie polityczne propagujące antysemityzm. Widać to na przykładzie głosowania Austriaków w wyborach parlamentarnych w lutym 1919 roku. SDAP (Socjaldemokratyczna Partia Austrii) zdobyła 72 miejsca w parlamencie, a Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ucieleśnienie panującego wówczas w Austrii antysemityzmu – 69. Z biegiem lat Partia Chrześcijańsko-Społeczna i naziści zdobywali poparcie, wskutek czego liczba Żydów malała. Imigranci stali się jeszcze bardziej niepożądani, a wobec Żydów automatycznie przyjmowano wrogą postawę. W efekcie w pierwszych latach rządów Hitlera Żydom było bardzo trudno przyjechać do Austrii. W 1933 roku w kraju mieszkało 23 553 Żydów, w 1938 roku liczba ta wzrosła do około 27 000. Ten niewielki wzrost, zaledwie o 4 000, wynikał z przyrostu naturalnego; na granicach wprowadzono antyżydowskie ograniczenia. W 1938 roku do Austrii przyjechało 9 000 Żydów. Kraj nie opierał się antysemityzmowi i wdrażał ideologię nazistowską. W 1932 roku zaczęło dochodzić do antyżydowskich incydentów, takich jak atak na „Café Sperlhof”, gdzie znajdował się pokój modlitwy dla Żydów. Pobito wiele osób i zdewastowano lokal. Był to kolejny dowód na dehumanizację ludności żydowskiej i nasilający się w Austrii antysemityzm.

Życie w Wiedniu. Czas prześladowań (1935-1939)

3 czerwca 1923 roku w Wiedniu Heinrich Eichner ożenił się z Sallu Eichner (ur. 10 maja1900 roku w Nesselroth). Heinrich był rzeźnikiem. Mieszkali z żoną w Wiedniu – w źródłach pojawiają się dwa adresy: Wallensteinstraße 62 i Karl Maiselgasse 5.

Kanclerz Austrii Kurt von Schuschnigg dążył do poprawy relacji z III Rzeszą, ale chciał utrzymać niepodległość Austrii. 11 czerwca 1936 roku podpisał z Rzeszą porozumienie, w którym uchwalono amnestię dla uwięzionych bojówkarzy nazistowskich. Hitler dążył do włączenia Austrii do Rzeszy. 12 lutego 1938 roku w Berchtesgaden doszło do spotkania Schuschnigga z Hitlerem, który zagroził atakiem na Austrię. 11 marca austriaccy naziści przejęli władzę w niektórych miastach; aresztowano 72 000 osób (głównie Żydów), szczególnie w Wiedniu. W kwietniu 1938 roku większość została wysłana do obozu koncentracyjnego w Dachau. Rozwiązano żydowskie stowarzyszenia. 12 marca 1938 roku na wiedeńskie lotnisko Aspern przybył Reichsführer-SS Heinrich Himmler wraz z esesmanami i funkcjonariuszami służb porządkowych, by przejąć kontrolę nad policją austriacką. Wieczorem Hitler i popierający go Arthur Seyss-Inquart spotkali się w Linzu, gdzie przywódca Rzeszy ogłosił Anschluss, czyli aneksję Austrii. 15 marca Hitler przybył do Wiednia. Na 10 kwietnia wyznaczono referendum w sprawie przyłączenia Austrii do Niemiec, do którego faktycznie już doszło. Kraj został objęty bezprecedensową akcją propagandową. Żydów wyłączono z udziału w referendum. Byli atakowani i poniżani. Wielu straciło wszystko. Josef Bürckel organizował masowe deportacje austriackich Żydów. Adolf Eichmann stał za „przymusową emigracją”, czyli wydalaniem Żydów z kraju. W 1938 roku w Wiedniu żyło około 200 000 Żydów, do kwietnia 1945 roku pozostało już tylko kilkudziesięciu. Zostali wykluczeni z życia gospodarczego i nie mogli piastować stanowisk publicznych.

Podczas Nocy Kryształowej (z 8 na 9 listopada 1938 roku) na rozkaz Josepha Goebbelsa w całej Rzeszy, Wiedniu, Klagenfurcie, Linzu, Grazu, Salzburgu, Innsbrucku i kilku miastach Dolnej Austrii doszło do akcji terrorystycznych i ataków na Żydów. Przeprowadzono aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych, zwłaszcza do Dachau. Prawie wszystkie synagogi spłonęły, a pozostałości zburzono. W Wiedniu agresorzy spalili 42 synagogi, zabili 27 Żydów, a 88 poważnie zranili. W maju 1939 roku połowa austriackich Żydów wyjechała z kraju, a we wrześniu 1939 roku w ich ślady podążyło dwie trzecie pozostałych.

Wojna (1939-1942)

Henri Eichner zgłosił się na ochotnika do francuskiej armii w 1939 roku. 3 stycznia 1940 roku, po demobilizacji, został aresztowany w Lyonie i trafił do obozu koncentracyjnego w Gurs, skąd prawdopodobnie zwolniono go w 1943 roku.

W 1940 roku z 25 440 firm, których właścicielami byli Żydzi, 18 800 zamknięto. Po Anschlussie Żydzi mieszkający na prowincji musieli wyjechać do Wiednia, a ich mienie zrabowano. W lutym 1941 roku wznowiono deportacje.

Żona Henriego, Sally Eichner, została aresztowana w Wiedniu 15 maja 1942 roku, a następnie deportowana do obozu koncentracyjnego w Izbicy. Potem przewieziono ją do Majdanka. Nie przeżyła.

Majdanek był obozem koncentracyjnym i zagłady na terenie okupowanej Polski, niedaleko Lublina. Utworzono go w październiku 1941 roku. Znajdowały się tam komory gazowe i krematoria.

Życie w Lyonie i aresztowanie

22 lipca 1940 roku Lyon zyskał rangę najważniejszego miasta wolnej Francji. Odgrywał kluczową rolę, przeniesiono tam redakcje prasy i organy administracji z Paryża. Na początku lata tworzono tam wiele ulotek i bibuł, zaczęły formować się cywilne i wojskowe struktury Ruchu Oporu. 11 listopada 1942 sytuacja uległa drastycznej zmianie. Niemcy zajęli strefę południową i rozpoczęła się okupacja miasta.

Henri Eichner mieszkał w Lyonie pod adresem 70 Rue Rabelais. Został aresztowany 5 lipca 1944 roku. Trafił do więzienia Montluc, niemieckie władze wiedziały, że pracował jako rzeźnik. Stamtąd przeniesiono go do obozów dla internowanych, najpierw do Gurs, a następnie, 24 lipca 1944 roku, do Drancy, gdzie zarejestrowano go pod numerem 25692. 31 lipca 1944 roku został deportowany do Auschwitz-Birkenau, gdzie przydzielono mu numer B-3739. 26 października 1944 roku przeniesiono go do obozu Stutthof, dokąd przybył 28 października.

KL Auschwitz-Birkenau (1944-1945)

Więźniowie byli przewiezieni do Auschwitz-Birkenau pociągami. Podróż przebiegała w strasznych warunkach. Na początku istnienia obozu większość nie wiedziała nawet, dokąd jedzie. Czasem w wagonach nie było dość miejsca, by usiąść i ludzie przez prawie całą drogę stali. Pociągi zatrzymywały się z deportowanymi tkwiącymi wewnątrz wagonów. Kiedy docierali do obozu, czekała ich selekcja – na tych, którzy szli prosto do komór gazowych, i tych, którzy trafiali do obozu, gdzie byli zmuszani do katorżniczej pracy. Odbierano im prywatne przedmioty, przechodzące na własność Trzeciej Rzeszy. Przechodzili przymusową kąpiel i dezynfekcję oraz golenie całego ciała, a następnie dostawali numery, które tatuowano im na ciele.

Do 1944 roku Żydom i Żydówkom przydzielano numery z serii ogólnej. W maju 1944 roku władze obozu zdecydowały się na utworzenie osobnej kategorii numerów dla Żydów. W założeniu miały powstać serie dla żydowskich kobiet i mężczyzn oznaczone kolejnymi literami alfabetu. W myśl tego systemu, począwszy od maja 1944 roku do końca działania obozu powstały następujące serie:

20 000 numerów z literą „A” – więźniowie Żydzi

15 000 numerów z literą „B” – więźniowie Żydzi

30 000 numerów z literą „A” – więźniarki

Henri Eichner był deportowany do Auschwitz 31 lipca 1944 roku. Zarejestrowano go z numerem 3739.

Żydzi więzieni w Auschwitz nosili pasiaki z żółtym trójkątem i drewniane buty w złych rozmiarach. Nie dostawali wystarczających ilości pożywienia: coś ciepłego do picia rano, zupa na obiad i kawałek chleba na kolację. Więźniów zmuszano do pracy przez dwanaście godzin dziennie. Co wieczór w barakach znajdowano od pięciu do dziesięciu ciał zmarłych.

Wyzwolenie i repatriacja (1945)

Henri Eichner został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku i wrócił do Francji w lipcu tego samego roku.

Wydarzenia, które nastąpiły w wyniku II wojny światowej, miały ogromne znaczenie dla losów społeczności żydowskiej. Jednym z najważniejszych wydarzeń w jej historii było uwolnienie Żydów z obozów koncentracyjnych i zagłady. Wraz z końcem wojny rozpoczęły się procesy o reparacje, które miały na celu naprawienie szkód wyrządzonych przez nazistów.

Wyzwolnie Żydów z obozów koncentracyjnych następowało od kwietnia 1945 roku, gdy wojska alianckie wkroczyły do Niemiec. Na wyzwolonych terenach obozy zaczęto przekształcać w miejsca przyjęcia uchodźców, którzy przetrwali Holokaust. Obozy często pozostawały prowizoryczne, panowały w nich złe warunki, ale przynajmniej oferowały ochronę i zapewnienie podstawowych potrzeb. Na konferencji jałtańskiej w 1945 roku obciążono Niemcy reparacjami wojennymi.

Procedura otrzymania statusu deportowanego politycznego (1945-1958)

Repatriacja, a następnie ponowny wyjazd Henriego Eichnera z Francji były możliwe na mocy postanowień czterech porozumień polsko-francuskich, ustanowionych kolejno: 20 lutego 1946 roku, 10 września 1946 roku, 28 listopada 1946 roku i 24 lutego 1948 roku.

Życie w latach 1959-1972. Dociekania córki na temat życia ojca. Potomkowie

Ostatnim znanym miejscem zamieszkania Henriego był Lyon, gdzie żył do emerytury. Jego pierwsza żona nazywała się Salomea Eichner (była matką Edith i Kurta), a druga Eva Feuerwerker.

Henri zmarł 1 lipca 1972 roku przy 10 Rue Burdeau w Lyonie (źródła archiwalne 12/56).

Z pierwszego małżeństwa miał dwójkę dzieci – Edith Breskin (ur. w 1936 roku) i Kurta Eichnera (ur. 23 stycznia 1927 roku w Wiedniu).

Oboje są wymieniani jako byli właściciele firm w Londynie – K.D. Jewells i Holborn Diamond Polishing Company. Dziś firmy te nadal istnieją na rynku. Drugą kieruje dziś jednak Sally Naomi Eichner (córka Kurta i wnuczka Henriego). Wiadomo też, że David Jay Breskin jest członkiem rodziny Edith Breskin. W 1986 roku Edith napisała list w poszukiwaniu informacji o ojcu. Ubiegała się także o rekompensatę.

Biografia

Abraham Icko Skorochod urodził się w 1883 roku w Nowogródku w Cesarstwie Rosyjskim (obecna Białoruś). W dokumentach pojawiają się różne daty dzienne: 2 albo 24 grudnia. Jego rodzice, Lejzer i Rosa Skorochod, byli kupcami. Abraham nie praktykował religii.

Wiadomo, że uciekł z Rosji ze względów politycznych; rodzinna legenda głosi wręcz, że opuścił kraj z Włodzimierzem Leninem w 1900 roku. Jednak niejaki Abram Skorochod pojawia się także na liście wyborczej okręgu miasta Kholmech (obecna Białoruś) jako kandydat do Dumy (niższej izby parlamentu) w 1906 roku. Osoba o nazwisku Abraham Itskov Skorochod pojawia się też na liście Witebska z 1912 roku; choć nie ma co do tego pewności: na podstawie dat i 350-kilometrowej odległości pomiędzy tymi miastami a Nowogródkiem nie wydaje się prawdopodobne, by był to nasz Abraham.

Jego podróż, prawdopodobnie piesza, zakończyła się w Szwajcarii. Tam poznał swoją przyszłą żonę, Emmę Benkiser. Emma urodziła się 30 grudnia 1888 roku w Neckarweihingen pod Ludwigsburgiem (Badenia-Wirtembergia) jako jedno z 12 dzieci. Pracowała w szwajcarskim oddziale niemieckiej firmy świadczącej usługi administracyjne. Później Abraham i Emma przenieśli się do Plainpalais, miasteczka niedaleko Genewy.

16 października 1909 roku w Genewie urodził się ich pierwszy syn, Albert. Wiadomo, że miał bardzo bliską relację z matką – Emma podobno towarzyszyła mu nawet w podróży poślubnej. Drugie dziecko Emmy i Abrahama, Emile, przyszło na świat w Genewie dwa lata po pierwszym, 7 sierpnia 1911 roku. Wiemy, że Abraham miał dyplom krawiecki uzyskany w prestiżowej szkole w Londynie. Należy więc zakładać, że musiał tam mieszkać przez rok lub dwa. Dyplom został wydany 20 sierpnia 1910 roku. Szkołę potem zamknięto, pozostawiając niewiele lub zgoła żadnych informacji.

Abraham przybył do Strasburga w 1921 albo 1922 roku (źródło: Directory of addresses and trades 1921 and 1922, Strasbourg Archive). Rodzina zamieszkała pod adresem 11 rue General Gouraud w centrum miasta.

2 września 1924 roku Abraham Skorochod ożenił się z Emmą Louise Benkiser. Świadkami na ślubie byli Joseph Burval (47-letni kupiec krawiecki ze Strasburga) i Guillaume Lipski (40-letni fotograf ze Strasburga). Jak wspominaliśmy, Abraham nie praktykował żadnej religii. Emma natomiast wychowywała się jako niepraktykująca protestantka. 16 czerwca 1927 roku Abraham otrzymał francuskie obywatelstwo przez naturalizację. W tym samym roku dał swemu ojcu powód do dumy, kończąc tę samą co on szkołę w Londynie.

W 1931 roku rodzina przeniosła się na 6 avenue de la Paix, gdzie dzięki dobrze prosperującej działalności krawieckiej Abrahama nabyła kamienicę. Rozbudowali ją, dodając jedno piętro i strych. Na parterze mieścił się sklep, a rodzina mieszkała na trzecim piętrze. Z rodzinnych rachunków wynika, że Abraham regularnie kupował na aukcjach diamenty. Był koneserem i zatrzymywał te najlepszej jakości, odsprzedając pozostałe. W pracowni krawieckiej szył i sprzedawał za znaczne sumy trzyczęściowe garnitury, marynarki i spodnie z pięknych angielskich tkanin. Jeździł też do Niemiec, gdzie wykonywał zlecenia nawet na 150 par spodni.

Tymczasem Emma zajmowała się domem i księgowością, odkładając pieniądze i zakupując sztabki. Mąż całkowicie jej ufał, ponieważ była oszczędna.

Wojna

1 września 1939 roku Abraham Skorochod musiał wraz z rodziną opuścić Strasburg, gdyż w związku z wybuchem wojny zarządzono ewakuację. Przeprowadzili się na 6 rue de Flandres w Vichy. Abraham dalej prowadził zakład „angielskiego krawca” przy 8 rue de Sornin. To tam 2 maja 1944 roku gestapo aresztowało Albrahama i jego syna Alberta; Emmę aresztowano w domu tego samego dnia. Po zatrzymaniu rodziny Niemcy splądrowali i doszczętnie zniszczyli zakład. Świadkami aresztowania były dwie osoby: Marie Demissier i Olga Abbo. Siostra Olgi, Georgette, wyszła później za Alberta i wraz z jego przyjacielem pomogła mu w ucieczce, ukrywając rower pod więzieniem Moulins.

Aresztowania dokonano, ponieważ zatrzymani byli Żydami. Po pobycie w więzieniu Moulins (od 4 maja 1944 roku) rodzina została przeniesiona do obozu przejściowego w Drancy 12 maja 1944 roku. Emma i Albert nie byli jednak deportowani; odesłano ich z powrotem do Moulins i uwolniono 21 sierpnia 1944 roku. 31 lipca 1944 roku Abraham trafił do obozu Auschwitz-Birkenau II, gdzie został zabity 5 sierpnia.

Po wojnie Emma pozostała w Vichy, podczas gdy Albert (a prawdopodobnie także Emile) wrócił na 6 Avenue de la Paix w Strasburgu, gdzie kontynuował działalność krawiecką i pracował z niektórymi pracownikami Abrahama, w tym niejakim panem Glücksteinem, który według ich potomków był bardzo blisko rodziny.

Według krewnego podczas wojny naziści zajęli budynek, zapieczętowali meble, opróżnili sejfy z kruszcu. Zorganizowali tam siedzibę swoich służb administracyjnych. Po wojnie Albert i Emile musieli walczyć o odzyskanie swojego majątku, oczywiście bez złota.

22 stycznia 1962 roku Emma wszczęła procedury administracyjne, aby jej mąż został uznany za „deportowanego politycznego”. Ostatecznie, 12 lipca 1962 roku, francuskie Ministerstwo Kombatantów i Ofiar Wojny oficjalnie przyznało Abrahamowi tytuł „deportowanego politycznego”.

Kiedy jego syn Arnaud ożenił się z Żydówką, Albert był zmęczony. Powiedział sobie, że nigdy więcej w jego rodzinie nie dojdzie do podobnego koszmaru. Najmłodszy syn Abrahama, Emile, też ożenił się z katoliczką. Miał czwórkę dzieci – wszystkie były katolikami – i kilkoro wnuków.

Więcej informacji Zeskanuj poniższy kod, żeby prześledzić trasę Abrahama przez Europę i odkryć rysunek Aleksandry.

Źródła

Kierujemy serdeczne podziękowania do członków rodziny Abrahama, którzy pomogli nam w projekcie i udostępnili dokumenty: Maïka Skorochod, Natacha Skorochod, Arielle Skorochod, Alain Skorochod, Helen Macfarlane.

•          Dokumenty Stowarzyszenia Transport 77 i Muzeum Pamięci Shoah w Paryżu

•          Archiwa miasta Strasburg i Eurométropole

•          Archiwa Vichy

•          Jewishgen.org

•          Belarus SIG

•          Archiwum Rodziny Skorochod

•          l’AFMD (Francuska Organizacja Menadżerów Różnorodności)

•          Archiwum Departamentu Allier

•          Wikipedia

Dzieciństwo w Polsce

Perla (we Francji przyjęła imię Paulette) Grosman urodziła się 3 sierpnia 1920 roku w Olkuszu w województwie małopolskim. Jej rodzice nazywali się Kopel Grosman i Ruchler Brandwajnhendler (we Francji przyjęli imiona Georges i Renée). Oboje urodzili się w Polsce i posiadali polskie obywatelstwo. Perla miała starszego brata Mayera (ur. w 1918 roku) i młodszą siostrę Nachę (ur. w 1922 roku).

W międzywojniu Olkusz był stolicą powiatu wchodzącego w skład województwa kieleckiego. W 1931 roku populacja Olkusza liczyła nieco ponad 9900 osób, z których niemal połowę stanowili Żydzi. Miasto rozwijało się gospodarczo.

Emigracja do Francji

Po wybuchu wojny brat Perli, Mayer, zaciągnął się do wojska. Zginął na froncie w Beuvard 9 czerwca 1940 roku.

Perla została aresztowana w swoim domu we wtorkowy poranek 4 czerwca 1944 roku (w tym samym czasie rozpoczęła się Operacja Windsor, trwające dwa dni kanadyjskie natarcie podczas lądowania w Normandii). Gestapo zatrzymała ją z powodu rzekomych fałszywych dokumentów i zidentyfikowała jako Żydówkę.

Więzienie i deportacja

Perla została deportowana do obozu przejściowego w Drancy 7 lipca 1944 roku. Trafiła do sali na trzecim piętrze w klatce schodowej nr 19. Była zarejestrowana pod numerem 24901. Niespełna miesiąc później, 31 lipca 1944 roku, znalazła się w Transporcie 77 do obozu Auschwitz-Birkenau, dokąd dotarła 3 sierpnia 1944 roku.

Wygląda na to, że nie próbowała uciekać z obozu. Po przyjeździe musiała się rozebrać, umyć, dać się ogolić i wytatuować sobie numer, który miał odtąd być jej dowodem tożsamości: A16717. Wysłano ją do przymusowej pracy w fabryce.

W październiku 1944 roku przeniesiono ją do Kratzau (dziś Chrastava w Czechach), podobozu Gross-Rosen znajdującego się w Kraju Sudetów (była to część Czechosłowacji wcielona do Niemiec). Przebywała tam do kwietnia 1945 roku. W tym czasie zachorowała na tyfus. Została wyzwolona wraz z całym obozem przez armię radziecką 8 maja 1945 roku.

1 lipca 1945 roku wróciła do Francji i została przyjęta w hotelu Paris-Lutetia, otrzymując kartę tożsamości numer 0812.538.

Życie po wojnie

Perla Grosman uzyskała status deportowanej politycznej 4 czerwca 1956 roku. Wydano jej kartę deportowanego politycznego o numerze 21.75.09.511. 30 lipca 1948 roku Prefektura Policji w Paryżu przyznała kartę rezydenta uprzywilejowanego o numerze 47AG19284, ważną od 30 lipca 1948 roku do 29 lipca 1958 roku. Perla otrzymała obywatelstwo francuskie 12 sierpnia 1949 roku w Paryżu.

Po wyzwoleniu zamieszkała w stolicy Francji przy 49 Quai de Passy. Później mieszkała z panią Chauvac przy 50 Avenue de Wagram, a następnie przeniosła się na 33 Avenue Montaigne w 8 dzielnicy Paryża. W tym okresie pracowała jako przedstawicielka handlowa.

Przez jakiś czas mieszkała też pod adresem 66 Rue Caumartin w Paryżu.

W 1956 roku otrzymała 13 200 franków zasiłku.

Nawet po przejściu traumatycznych wydarzeń udało jej się zbudować sobie życie. Wróciła do Francji i założyła firmę. Poznała Jeana André Jacques’a Brun (ur. w 1921 roku w Grenoble), znanego także jako Jean Dréjac, słynnego francuskiego piosenkarza i kompozytora, autora takich utworów jak „Ah! Le petit vin blanc” czy „Sous le ciel de Paris”. Pobrali się w 1959 roku. Mieli syna, Frédérica Brun.

Perla cierpiała na poważną depresję, w której zdarzało się wiele epizodów złości lub ciszy. Nigdy nie rozmawiała z dziećmi o okresie wojny. Zmarła 7 września 1997 roku w paryskim szpitalu Kremlin- Bicêtr. Jej syn Frédéric Brun zaczął poszukiwanie informacji o przeszłości matki, gdy jego żona była w ciąży z ich synem, Julienem. Napisał książkę Perla, wydaną w 2007 roku. Wspomina w niej ostatnie chwile spędzone z matką, zabiera czytelnika w podróż w przeszłość swojej matki i do strasznego okresu obozu. Ojciec Frédérica zmarł w 2003 roku, a ten napisał wówczas książkę Le Roman de Jean (Powieść o Jeanie), opublikowaną w 2008 roku.

Biografia

 Szlama Nirenberg urodził się 3 marca 1894 roku w Kazimierzu Dolnym (na wschodzie Polski). Jego rodzicami byli Rachmil i Rywka Ajdla z domu Mardyks.

ŻYDZI W KAZIMIERZU DOLNYM

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Kazimierzu Dolnym prawdopodobnie w II. poł. XV w., choć istnieją doniesienia, według których żydowscy kupcy byli obecni w tej okolicy już w XI w. Okres pomyślnego rozwoju społeczności żydowskiej przerwały zniszczenia wojenne poł. XVII w. – spowodowane przez Kozaków Chmielnickiego, Szwedów, wojska Rakoczego, aż po oddziały polskie, a ponadto pożary i morowe powietrze.

W 1939 r. w Kazimierzu mieszkało 4641 osób, w tym ok. 2,5 tys. Żydów. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy stosunkowo szybko, już w 1940 r., utworzyli tu getto, do którego nakazano przenieść się Żydom z miasta i okolic.

W marcu 1942 r. mieszkańców getta przesiedlono do getta w Opolu Lubelskim, a następnie wywieziono ich do któregoś z obozów zagłady – prawdopodobnie do Bełżca. W czasie likwidacji obozu pracy, znajdujących się w nim Żydów wywieziono, a kilkunastu rozstrzelano jesienią 1943 r. na nowym cmentarzu żydowskim.

Szlama swoją żonę – Dwojrę Mardyks – znał od zawsze, ze względu na powiązania rodzinnie. Urodzili się w tym samym roku i dzieliły ich jedynie dwa miesiące. Byli kuzynostwem, Dwojra była córką brata matki Szlamy. Wzięli ślub w Siedlcach, rodzinnym mieście Dwojry, po czym przeprowadzili się do Warszawy w celu zapewnienia sobie lepszego życia.

ŻYDZI W SIEDLCACH

Pierwsze wzmianki o żydach mieszkających w Siedlcach pochodzą z 1577 roku. Najstarsze ich ślady w postaci inskrypcji nagrobnych, według badań z początku XX wieku, pochodzą z 1630 roku. Największy odsetek Żydów w Siedlcach został odnotowany w 1865 roku. Było to 73%, czyli 7094 na 9710 mieszkańców miasta. We wrześniu 1939 r., w pierwszych dniach po wybuchu wojny, wielu mieszkańców Siedlec, w tym Żydów, poniosło śmierć podczas bombardowań miasta. W tym czasie zostało zniszczone około 80% domów, co wpłynęło na pogorszenie losu wszystkich mieszkańców. Wraz z wojną w Siedlcach zostało zlikwidowane życie gospodarcze żydów. W marcu 1940 r. deportowano do miasta ok. 1200 Żydów z Kalisza i innych miast z zachodniej Polski. Wielu żydów z Siedlec zostało wywiezionych do karnych obozów pracy na Lubelszczyźnie. W sierpniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto zamknięte, obejmujące obszar jednej z dzielnic, gdzie przeniesiono wszystkich Żydów mieszkających w Siedlcach. Warunki sanitarne w getcie były katastrofalne, co poskutkowało wybuchem epidemii tyfusu na przełomie 1941-1942 roku. Wojnę przeżyło jedynie ok. 1 tys. Żydów siedleckich, większość na terenie ZSRS. Tylko nieliczni powrócili po 1945 r. do swojego rodzinnego miasta.

W 1920 roku urodziła się  pierwsza córka Szlamy i Dwojry, Anna; a następnie w 1922 i 1924 na świat przyszły kolejne dzieci – Laja i Rachel. Cała trójka przyszła na świat już w Warszawie.

Między 1924 a 1927, całą rodziną emigrowali do Francji, gdzie 19 lutego 1927 urodził się ich pierwszy syn Maurice. Prawdopodobną przyczyną ich przeniesienia była tak jak w przypadku poprzedniej przeprowadzki, chęć stworzenia możliwości lepszego życia i środowiska dla swoich pociech.

W Paryżu mieszkali przy alei Batignolles, nr. 150 przy miejscowości Saint-Quen; wcześniej mieszkali w tej samej gminie przy ulicy Bulwar Biron, nr. 21. Szlama zajmował się wytwarzaniem skórzanych rękawiczek szytych na miarę, przy ulicy Elzevir 11. Jego żona pracowała jako krawcowa.

Szlama ukrył się w swoim miejscu pracy podczas trwania największej w czasie II wojny światowej francuskiej łapanki Żydów w lipcu 1942 roku. Przeżył dzięki przyjacielowi rodziny, panu Truffat, który ostrzegł go przed niebezpieczeństwem i w porozumieniu z dozorczynią budynku dostarczał mu niezbędne zapasy.

Najstarsza córka również przeżyła łapankę; dostała schronienie u rodziny Truffat i była tam do 1944, kiedy ich mieszkanie zostało zniszczone w wyniku bombardowania, przeżyła wojnę, jednak jej losy nie są znane.

Reszta rodziny nie miała tyle szczęścia i 16 lipca 1942 została zatrzymana podczas wielkiej obławy żydowskiej i była przetrzymywana w Vélodrome d’hiver aż do 19 lipca 1942 roku. Następnie trafili oni do obozu w Beaune-la-Rolande. Dwojra prawdopodobnie z córkami znajdowała się w baraku 3, a Maurice w 7.

OBŁAWA VEL D’HIV

Obława Vel d’Hiv to największe masowe aresztowanie francuskich Żydów podczas II wojny Światowej, mające miejsce 16 i 17 lipca 1942 roku. Proniemiecki rząd Vichy siłami ok. 9000 policjantów zatrzymał ponad  13 000 osób pochodzenia żydowskiego w Paryżu i okolicach. Nazwa wydarzenia pochodzi od krytego toru kolarskiego, tzw. Vélodrome d’Hiver (franc. Welodrom zimowy), istniejącego w pobliżu wieży Eiffla w Paryżu w latach 1909–1959, gdzie policja francuska przetrzymywała ofiary obławy. Wydarzenie było częścią operacji Frühlingswind (Wiosenny wiatr), prowadzonej w Europie przez okupacyjne władze III Rzeszy.

OBÓZ W BEANUE-LA-ROLANDE

Obóz przejściowy Beaune-la-Rolande był niemieckim obozem przeznaczonym dla Żydów francuskich oraz jeńców wojennych, służący jako miejsce ich odosobnienia przed wywozem do obozów zagłady poza Francją. Miejsce to zostało zbudowane w maju 1941 roku w departamencie Loiret we Francji.

Od 14 maja 1941 roku należał również do sieci więzień przeznaczonych dla Żydów. Trafił do niego transport 2773 Żydów polskich zatrzymanych na terenie Francji. Byli oni przetrzymywani w Beaune-la-Rolande do 1942 roku, skąd wywieziono ich 5 konwojem bezpośrednio do Auschwitz-Birkenau w Polsce lub do obozu Drancy we Francji. W Beaune-la-Rolande przetrzymywana była również grupa 1500 dzieci, których rodzice wcześniej zostali aresztowani i przewiezieni do Drancy. Dzieci te 17 sierpnia 1942 roku również trafiły do Drancy konwojem nr 15. Obóz został formalnie zamknięty 4 sierpnia 1943 roku, lecz inne źródła mówią o październiku 1943 roku.

Matka razem z córkami przed deportacją do Auschwitz, znalazły się w Terezinie, skąd 5 sierpnia 1942,  zostały przewiezione transportem 15 do obozu zagłady. Ich dalsze losy nie są znane ale najprawdopodobniej zostały od razu zabite.

Szlama ukrywał się aż do momentu aresztowania przez policję do spraw Żydów 10 lipca 1944 r. Został internowany do francuskiego obozu Drancy 11 lub 12 lipca 1944.

W tym obozie dwa lata wcześniej znajdował się jego syn Maurice, który został oddzielony od reszty rodziny. Przewieziono go do Auschwitz 28 sierpnia, transportem 25.

OBÓZ W DRANCY

Obóz w Drancy  to niemiecki obóz przeznaczony dla Żydów z Francji i innych krajów Europy Zachodniej, w którym oczekiwali oni na transport do obozów zagłady poza Francją, głównie do Auschwitz-Birkenau. Z obozu Drancy było około 58 transportów do obozu Auschwitz-Birkenau. Funkcjonował od sierpnia 1941 do sierpnia 1944.  Liczba więźniów wynosiła około 67 400 tysięcy. Obóz został ostatecznie zamknięty w 1946, tworzące go budynki – przebudowane i ponownie zaadaptowane na tanie mieszkania robotnicze. Drancy jest jedynym miejscem we Francji, które instytut Jad Vashem umieścił na liście najważniejszych miejsc związanych z eksterminacją Żydów.

Szlamę przeniesiono do Auschwitz 31 lipca 1944 r. transportem 77. Najprawdopodobniej zginął od razu po dotarciu do obozu 5 sierpnia 1944 roku.

Źródła

Archiwum Państwowe w Lublinie: zespół akt nr 1739 – Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Kazimierzu 1826-1915 [2016], sygn. 60, s. 12.

Archiwum Państwowe w Siedlcach

Yad Vashem w Izraelu

Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie

Archiwum w Paryżu

Shoa Memorial w Paryżu

Arolsen Archives

Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie

Muzeum Żydowskie Galicja w Krakowie

Biografię przygotowała grupa młodzieży, uczniów i uczennic z Zespołu Szkół nr 2 w Żorach im. prof. Józefa Tischnera pod okiem nauczycielki historii Katarzyny Góralczyk. Tłumaczenie tekstów, źródeł i ostatecznej biografii to zasługa nauczycielki języka francuskiego Pauliny Szostok. Zaangażowali się całym sercem w te genealogiczne badania aby poszerzyć swoją wiedzę ale przede wszystkim aby pamięć o Szlamie Nirenbergu – Polaku, Żydzie z Kazimierza nigdy nie zgasła. Dziękujemy wszystkim instytucjom, które były otwarte na współpracę z młodzieżą, za szkolenia, przygotowujące ich do pracy i za materiały do pracy.

Narodziny i dzieciństwo w Oranie (1935-1939)

Z aktu urodzenia Alice Korssii wynika, że przyszła na świat 9 stycznia 1935 roku o 10 wieczorem przy ul. Montabor 18 w Oranie w Algierii. Jej rodzice, 33-letni Yaya i 31-letnia Tamar, mieli już czwórkę dzieci: Fortune, Jacques’a, Jacqueline i Gabrielle. Później urodzili się jeszcze Marcelle, Élise, Claude i Paulette.

W Algierii od 1870 roku Żydzi byli uznawani za obywateli francuskich na mocy dekretu Crémieux. Pozwalał on europejskim mieszkańcom Algierii oraz Żydom sefardyjskim na otrzymanie francuskiego obywatelstwa, do którego z kolei nie mieli prawa Berberowie ani muzułmańscy Arabowie, pozostający ludnością drugiej kategorii.

W latach 30. XX wieku Oran liczył około 205 000 mieszkańców. Był wówczas miastem pełnym życia.

Przy ulicy Montabor, na zachód od centrum Oranu, znajdowała się dzielnica żydowska zamieszkiwana przez około 2 500 Żydów. Nazwy ulic pochodziły tam od zwycięskich bitew Napoleona: pod Austerlitz, pod Górą Tabor (Mont Thabor).Współcześnie dzielnica żydowska jest zniszczona, wyjątek stanowi synagoga zamieniona na meczet.

Po narodzinach Claude rodzina Korssiów opuściła kraj z powodu panującej biedy. Ojciec Alice liczył na znalezienie pracy w Marsylii. Wszyscy razem dostali się tam statkiem.

Życie w Marsylii (1939-1942)

Rodzina Korssiów osiedliła się w Marsylii niedaleko Quai du Maréchal Pétain w dzielnicy Saint-Jean, na północ od Starego Portu. Była to część miasta zamieszkana przez ubogą ludność, głównie cudzoziemców. Żyło tam 20 000 ludzi. Zabudowania były w złym stanie technicznym, a ulice bardzo wąskie.

Po desancie Aliantów na Północną Afrykę w listopadzie 1942 wojska niemieckie wkroczyły pod hasłem ochrony Francji do jej południowej części zarządzanej przez rząd z Vichy. Zajęta została także Marsylia, dotychczas znajdująca się w strefie nieokupowanej przez Trzecią Rzeszę.

W styczniu 1943 roku francuska i niemiecka policja przeprowadzili akcję pod kryptonimem „Sułtan”, w czasie której przeprowadzono aresztowania wszystkich „niepożądanych” mieszkańców Marsylii. W jej rezultacie  wiele osób zostało internowanych. Miesiąc później dzielnica, w której mieszkała rodzina Korssiów, została całkowicie ewakuowana, a budynki wysadzone dynamitem.

Prawdopodobnie do tego czasu rodzina Korssiów zdążyła już opuścić miasto i udać się do La Destrousse, jednak ojciec Alice wciąż pracował w Marsylii. Został aresztowany, a następnie deportowany w transporcie 23 marca 1943 r.z obozu przejściowego w Drancy do obozu zagłady w Sobiborze.

Aresztowanie i internowanie (maj-lipiec1944 r.)

Niewiele wiadomo o aresztowaniu pozostałych członków rodziny Korssiów. Paulette wspomina, że w maju 1944 r. wraz z matką udała się  do szpitala w Marsylii. Aresztowano tam Tamar, Paulette została ocalona przez jedną z pielęgniarek, która podała się za jej matkę. Niedługo później funkcjonariusze gestapo pojawili się w La Destrousse. Ginnette Martin, sekretarka w merostwie, uratowała Jacques’a, ukrywając go. Alice, Marcelle, Claude i Élise zostali aresztowani i trafili do więzienia Baumettes w Marsylii, a następnie do obozu internowania w Drancy.

19 lipca 1944 roku Alice przybyła do Drancy. Obóz znajdował się w stołecznym regionie Île-de-France, w departamencie Sekwana-Saint-Denis na północny wschód od Paryża. Zanim utworzono tam obóz, osiedle La Muette miało pomieścić 1 250 mieszkań socjalnych. Niemcy przejęli je w 1940 roku, przed ukończeniem budowy, a następnie przeznaczyli dla francuskich i angielskich jeńców wojennych. W sierpniu 1941 r., Drancy stało się obozem dla internowanych Żydów z całej Francji. Alice spędziła tam dwa miesiące i 11 dni. W obozie panowały trudne warunki życia: brak higieny, niedostateczne wyżywienie, wybuchały epidemie chorób zakaźnych. Ogółem, podczas wojny internowano tam około 63 000 Żydów. Po zakończeniu wojny, w 1946 r. na terenie dawnego obozu zlikwidowano druty kolczaste i wieże strażnicze, a budynkom ustawionym w kształcie podkowy przywrócono funkcję mieszkalną. Jeszcze dziś mieszka tam około 500 osób. W 2001 roku osiedle zyskało status pomnika historii (fr. Monument historique).

Deportacja i śmierć
(lipiec-sierpień 1944 r.)

Alice deportowano do obozu Auschwitz-Birkenau w transporcie nr 77 w dniu 31 lipca 1944 r. Pociąg dotarł do celu 3 sierpnia 1944 r. Podróż Alice trwała trzy dni i przebiegała w skrajnie złych warunkach. W transporcie znalazło się 1 306 osób, w tym 324 w wieku mniej niż 16 lat. 847 osób zamordowano tuż po przybyciu do Auschwitz. Tak też stało się w przypadku Alice, jej matki oraz rodzeństwa.

Biografia

Ida Lindner urodziła się 9 września 1885 w Warszawie. Była  córką Józefa Naftala Lindnera i Sary Rebeki Forcajg, miała  19 rodzeństwa – braci  i sióstr(między innymi Louise i Nathana, którego ślad znaleźliśmy). 

Emigruje do Francji na początku XX  wieku. Przypuszczamy, że właśnie we Francji spotyka swojego przyszłego męża Dawida Hericha Valdigera. Biorą ślub 15 kwietnia 1909 w Paryżu, a rok potem (19 kwietnia 1910) rodzi im się  córka Denise. 24 stycznia 1928, Ida otrzymuje obywatelstwo francuskie. Nie wiemy, czy właśnie w tym momencie jej mama i siostra dołączyły do niej , czy wszystkie razem przyjechały w tym samym czasie do Francji. 

Małżonkowie specjalizują się w wyrobach skórzanych – firma zostanie dziedziczona przez następujące pokolenia. Rodzina Valdiger żyje skromnie z dochodów  firmy usytuowanej w ich mieszkaniu, w  20 dzielnicy Paryża (ulica Louis Ganne 8). Mieszkanie było przytulne z tradycyjnym radiem, a budynek miał windę z kutego żelaza, z spiralnym korytarzem  obsługującym  wszystkie mieszkania. 

W 1930, Denise wychodzi za Mauryca Langera i rok potem rodzi im się syn Guy- 19 stycznia 1931. Mały chłopiec nawiązuje silną ź ze swoją babcią, Idą, która zajmie wielkie miejsce w jego wychowaniu. 

Niestety, ta więź szybko się zerwała , kiedy wybucha  Druga Wojna Światowa 1 września 1939. Langerowie (czyli Denise, Maurycy i mały Guy) uciekają z Paryża, aby znaleźć schronienie w farmie niedaleko Tuluzy. W tym nieswoim klimacie, Guy nie wróci do szkoły przez rok. 

            Ida i Dawid, jako obywatele Francji, czują się bezpiecznie ,znając ich sąsiadów, decydują się więc zostać w Paryżu. Niestety, oboje zostali wydani. Ida oficjalnie została aresztowana 20 lipca 1944 i trafiła do obozu Drancy tego samego dnia, aż do 30 lipca jako numer 25 326. Ostatecznie zostaje deportowana do obozu koncentracyjnego Auschwitz albo 31 lipca, albo 5 sierpnia ; nie jesteśmy pewni daty precyzyjnej. Możemy przypuścić, że Ida wraz z mężem zostali zagazowani okolo 15 sierpnia.     

Z tego powodu, Guy nigdy nie spotkał ponownie swojej babci. Brak pogrzebu utrudniło przeżycie bolesnej żałoby. Z drugiej strony Denise udało się przezwyciężyć tę ciężką próbę  dzięki swemu radosnemu charakterowi. Jej optymistyczna natura i talent do pisania  były elementami jej charakteru, który pozwolił przepracować wojenne traumy . 

Denise przeprowadza się z mężem Maurice’em do Cannes, gdzie spotykają dużą społeczność żydowską. Jej syn, Guy, jest studentem, bardzo błyskotliwym intelektualistą i interesującym w społeczeństwie, ale trudnym i wyniosłym w rodzinie.

Później Guy ożenił się i miał trzy córki: Anne, Claudine i Aline (ta ostatnia została zamordowana w wieku 20 lat przez kochanka, którego kochała namiętnie od 14 roku życia). Znajomość języka Jidysz stopniowo zanika w rodzinie , pomimo opanowania języka przez niektórych członków, a rodzina staje się coraz mniej praktykująca. Członkowie albo nawracają się na judaizm, stają się judeochrześcijanami, a nawet ateistami.

Anne i Claudine nadają swoim dzieciom imiona na cześć Louise i Dawida.

Biografia została napisana w semestrze zimowym 2023/2024 w Lycée Français de Varsovie przez Mariem Baklouti, Anne Guesnu i Suzanne Peccoud, uczniów klasy maturalnej, pod kierunkiem ich nauczycieli języka polskiego, Pani Anny Ciepierskiej i Pani Barbary Subko.

Wstęp

Ta biografia została napisana przez czwartą klasę gimnazjum Jules Ferry de Neuves-Maisons w Lorraine. Uczniowie badali archiwa i dokumenty dostarczone przez stowarzyszenie Convoi 77, czytali różne świadectwa, utwory literackie i artystyczne na temat Shoah i zastanawiali  się nad znaczeniem pamięci. Udało im się także spotkać z kuzynem Davida, Henrie Rozenbarf, który dostarczył im wiele informacji i kluczowych dokumentów. Klasa mogła również zobaczyć, nie bez emocji, nazwisko Davida Holza na ścianie imion i jego fotografię z siostrą w przestrzeni Children’s Memorial w Shoah Memorial w Paryżu.

Biografia

David urodził się 23 lutego 1931 w Nancy. Rodzina Holzów była dużą rodziną żydowską. 

Zdjęcia pokazują ją zjednoczoną wokół bardzo pobożnych dziadków. Dziadek jest szojchetem, zawsze nosi jarmułkę, która przypomina noszącemu, że Bogu należy się szacunek. Ma również brodę i pejsy. Babcia, jak wiele Żydówek, chowa włosy z pokory i aby nie przyciągać spojrzeń. Prowadzi ona koszerną restaurację przy rue des Ponts w Nancy.

David jest najstarszym dzieckiem w rodzinie Moise i Bilma. Jest to para polskiego pochodzenia, rodzi im się jeszcze pięcioro dzieci po Davidzie: Myriam, Paul, Joseph, Jacques i Emmanuel. Mama Davida zwykła mówić, że kiedyś to właśnie on – David będzie musiał chronić swoich braci i siostrę. Nie ma pojęcia o tym, co się stanie, ani o odpowiedzialności, którą mu właśnie powierza. 

Rodzina Holz mieszka na ulicy “La Salpêtrière” w mieszkaniu,  które Dawid bardzo lubi. Po skończonych lekcjach, może bawić się z sąsiadami z kamienicy.  Chodzi do szkoły na ulicy “des Fabriques”. Ma bardzo dobre oceny, a jego rodzice są z niego bardzo dumni. Dawid z pewnością miał przyjemne i beztroskie dzieciństwo z rodziną i przyjaciółmi.

Jednak ten szczęśliwy okres szybko się kończy. Nastają coraz ciemniejsze czasy wzrostu antysemityzmu w Europie. Prośba naturalizacji Moisa i Blima zostaje odrzucona, a od 1939 prefekt Meurthe i Moselle wyrzuca Żydów obcokrajowców do regionu Libourne. Wyjazd jest brutalny i szybki. Pozwolono na przewiezienie jedynie trzydziestu kilo bagażu. Z powodu pośpiechu niektóre rzeczy codziennego użytku, jak maszyna do szycia babci albo laska dziadka, zostają w mieszkaniu. Kilku wujków Davida mieszka w domu wiejskiego księdza, otrzymują oni zasiłek dla uchodźców pozwalający na przeżycie. 

David uzyskuje obywatelstwo francuskie w drodze naturalizacji po urodzeniu Myriam. Jednak, w 1940 r. po urodzeniu Emmanuela, opuszcza Nancy. David ma 9 lat, kiedy trafia do Berthegon w Vienna.

Po swoim przyjeździe do obozu w Poitier 15 lutego 1941, David został sfotografowany. Wówczas jeszcze nie zdawał sobie sprawy z nadchodzącego piekła. Jego niebieskie oczy były wciąż pełne światła, a jasne włosy dobrze ułożone do zdjęcia.

Niestety zaczyna się nowe, okropnie trudne życie. Ludzie są wygłodzeni i mieszkają w złych warunkach. Aby chronić intymność rodziny przywieszają prześcieradła, służą one oddzieleniu, ale nie blokują ani dźwięków ani niepokoju. Sytuacja rodziny Dawida staje się coraz trudniejsza, bo mieli sześcioro dzieci. Rodzice piszą więc prośbę, żeby dzieci mogły opuścić obóz. Chcieli zapewnić im bezpieczeństwo i zdrowie. Ta prośba została zaakceptowana w lutym 1941. David, jego bracia i siostra byli jednak wystraszeni pomysłem przebywania daleko od rodziców, nie wiedzieli, kiedy ich znowu zobaczą. 

W listopadzie 1941, David spotyka się ze swoimi dziadkami w Berthegonie. Po śmierci dziadka i po pobycie w zamku z Vayolles, David i Jacques trafiają do sierocińca dla dzieci żydowskich w Paryżu na ulicy Lamarck w 18 dzielnicy. Ich życie staje się wygodniejsze. Zajęcia, czasem święta, nadają rytm ich dziecięcym dniom. David ma ulubioną opiekunkę. Na święta, prosi o możliwość napisania kartki do wujka Samuela. Opiekunka zgadza się i gdy wraz z rodzeństwem robią tę kartę,  wzbudza  to zainteresowanie innych dzieci z sierocińca. Wkrótce wszyscy zaczynają tworzyć swoje karty. 

W sierocińcu, wszystkie dni są spokojne i podobne. Dzieci budzą się o 6:30, opiekunki przygotowują śniadanie w czasie, gdy  dzieci się ubierają. Jedzą kawałek chleba, czasem z odrobiną margaryny. Przez resztę dnia, zajmują się zabawami: skakanką, lalkami albo grą w kulki. Na obiad jedzą warzywa, czasem ziemniaki i bardzo rzadko mięso. Na koniec dnia zajmują się grami. David, jak wszyscy  Żydzi, musiał nosić gwiazdę Dawida. 

Jednocześnie to także czas zakazów, choćby wstępu do parków. Spojrzenia innych na Żydów są lękliwe, jeśli nie nienawistne. Te spojrzenia naprawdę destabilizują rodzinę.

Po bombardowaniu, David i jego bracia spędzają kilka dni w szpitalu,  następnie są deportowani do Drancy  22 lipca 1944.

Warunki życia w obozie w Drancy są straszne. Dzieci są chore i David z pewnością nie jest wyjątkiem. Ten obóz jest ostatnim etapem przed komorami gazowymi. Żydzi zwykle mówią, że idą w nieznanym kierunku, który nazywa się “Pitchipoi”.

David jest deportowany do Auschwitz kilka dni po jego deportacji do Drancy, czyli 31 lipca 1944.

To wówczas  dzieci są zapakowane do bydlęcych wagonów, gdzie nie ma ani jedzenia ani picia. Poza Davidem, Jacquesem  i Josephem  jest  ich ponad 1300.

Najmniejsze wagony transportują 40 ściśniętych dzieci. Dzieci są spragnione, głodne i chore i wiele umiera przez choroby zakaźne. Przez jedną z takich chorób odchodzi Jacques. W wagonach nikt ze sobą nie rozmawia, tak bardzo atmosfera jest niezdrowa. David dusi się, ma wrażenie, że jeśli będzie oddychał to zwymiotuje. Ciała umarłych pozostają w wagonach aż do dotarcia do Auschwitz. Niektórzy szepcząc radzą, by dzieci kłamały na temat swojego wieku.

Po przybyciu do Auschwitz-Birkenau dwaj bracia są bezpośrednio skierowani do komory gazowej. Ich ostatnie chwile życia naznaczone są strachem i cierpieniem.

Tłumaczenie

Tłumaczyli uczniowie Liceum Francuskiego w Warszawie: Anna Guesnu, Daphné Bouton, Sebastian Higuera, Suzanne Peccoud, Elisa Ouaibi, Coline Hunaut i Amadou Yattara