Biografia

 Szlama Nirenberg urodził się 3 marca 1894 roku w Kazimierzu Dolnym (na wschodzie Polski). Jego rodzicami byli Rachmil i Rywka Ajdla z domu Mardyks.

ŻYDZI W KAZIMIERZU DOLNYM

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Kazimierzu Dolnym prawdopodobnie w II. poł. XV w., choć istnieją doniesienia, według których żydowscy kupcy byli obecni w tej okolicy już w XI w. Okres pomyślnego rozwoju społeczności żydowskiej przerwały zniszczenia wojenne poł. XVII w. – spowodowane przez Kozaków Chmielnickiego, Szwedów, wojska Rakoczego, aż po oddziały polskie, a ponadto pożary i morowe powietrze.

W 1939 r. w Kazimierzu mieszkało 4641 osób, w tym ok. 2,5 tys. Żydów. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy stosunkowo szybko, już w 1940 r., utworzyli tu getto, do którego nakazano przenieść się Żydom z miasta i okolic.

W marcu 1942 r. mieszkańców getta przesiedlono do getta w Opolu Lubelskim, a następnie wywieziono ich do któregoś z obozów zagłady – prawdopodobnie do Bełżca. W czasie likwidacji obozu pracy, znajdujących się w nim Żydów wywieziono, a kilkunastu rozstrzelano jesienią 1943 r. na nowym cmentarzu żydowskim.

Szlama swoją żonę – Dwojrę Mardyks – znał od zawsze, ze względu na powiązania rodzinnie. Urodzili się w tym samym roku i dzieliły ich jedynie dwa miesiące. Byli kuzynostwem, Dwojra była córką brata matki Szlamy. Wzięli ślub w Siedlcach, rodzinnym mieście Dwojry, po czym przeprowadzili się do Warszawy w celu zapewnienia sobie lepszego życia.

ŻYDZI W SIEDLCACH

Pierwsze wzmianki o żydach mieszkających w Siedlcach pochodzą z 1577 roku. Najstarsze ich ślady w postaci inskrypcji nagrobnych, według badań z początku XX wieku, pochodzą z 1630 roku. Największy odsetek Żydów w Siedlcach został odnotowany w 1865 roku. Było to 73%, czyli 7094 na 9710 mieszkańców miasta. We wrześniu 1939 r., w pierwszych dniach po wybuchu wojny, wielu mieszkańców Siedlec, w tym Żydów, poniosło śmierć podczas bombardowań miasta. W tym czasie zostało zniszczone około 80% domów, co wpłynęło na pogorszenie losu wszystkich mieszkańców. Wraz z wojną w Siedlcach zostało zlikwidowane życie gospodarcze żydów. W marcu 1940 r. deportowano do miasta ok. 1200 Żydów z Kalisza i innych miast z zachodniej Polski. Wielu żydów z Siedlec zostało wywiezionych do karnych obozów pracy na Lubelszczyźnie. W sierpniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto zamknięte, obejmujące obszar jednej z dzielnic, gdzie przeniesiono wszystkich Żydów mieszkających w Siedlcach. Warunki sanitarne w getcie były katastrofalne, co poskutkowało wybuchem epidemii tyfusu na przełomie 1941-1942 roku. Wojnę przeżyło jedynie ok. 1 tys. Żydów siedleckich, większość na terenie ZSRS. Tylko nieliczni powrócili po 1945 r. do swojego rodzinnego miasta.

W 1920 roku urodziła się  pierwsza córka Szlamy i Dwojry, Anna; a następnie w 1922 i 1924 na świat przyszły kolejne dzieci – Laja i Rachel. Cała trójka przyszła na świat już w Warszawie.

Między 1924 a 1927, całą rodziną emigrowali do Francji, gdzie 19 lutego 1927 urodził się ich pierwszy syn Maurice. Prawdopodobną przyczyną ich przeniesienia była tak jak w przypadku poprzedniej przeprowadzki, chęć stworzenia możliwości lepszego życia i środowiska dla swoich pociech.

W Paryżu mieszkali przy alei Batignolles, nr. 150 przy miejscowości Saint-Quen; wcześniej mieszkali w tej samej gminie przy ulicy Bulwar Biron, nr. 21. Szlama zajmował się wytwarzaniem skórzanych rękawiczek szytych na miarę, przy ulicy Elzevir 11. Jego żona pracowała jako krawcowa.

Szlama ukrył się w swoim miejscu pracy podczas trwania największej w czasie II wojny światowej francuskiej łapanki Żydów w lipcu 1942 roku. Przeżył dzięki przyjacielowi rodziny, panu Truffat, który ostrzegł go przed niebezpieczeństwem i w porozumieniu z dozorczynią budynku dostarczał mu niezbędne zapasy.

Najstarsza córka również przeżyła łapankę; dostała schronienie u rodziny Truffat i była tam do 1944, kiedy ich mieszkanie zostało zniszczone w wyniku bombardowania, przeżyła wojnę, jednak jej losy nie są znane.

Reszta rodziny nie miała tyle szczęścia i 16 lipca 1942 została zatrzymana podczas wielkiej obławy żydowskiej i była przetrzymywana w Vélodrome d’hiver aż do 19 lipca 1942 roku. Następnie trafili oni do obozu w Beaune-la-Rolande. Dwojra prawdopodobnie z córkami znajdowała się w baraku 3, a Maurice w 7.

OBŁAWA VEL D’HIV

Obława Vel d’Hiv to największe masowe aresztowanie francuskich Żydów podczas II wojny Światowej, mające miejsce 16 i 17 lipca 1942 roku. Proniemiecki rząd Vichy siłami ok. 9000 policjantów zatrzymał ponad  13 000 osób pochodzenia żydowskiego w Paryżu i okolicach. Nazwa wydarzenia pochodzi od krytego toru kolarskiego, tzw. Vélodrome d’Hiver (franc. Welodrom zimowy), istniejącego w pobliżu wieży Eiffla w Paryżu w latach 1909–1959, gdzie policja francuska przetrzymywała ofiary obławy. Wydarzenie było częścią operacji Frühlingswind (Wiosenny wiatr), prowadzonej w Europie przez okupacyjne władze III Rzeszy.

OBÓZ W BEANUE-LA-ROLANDE

Obóz przejściowy Beaune-la-Rolande był niemieckim obozem przeznaczonym dla Żydów francuskich oraz jeńców wojennych, służący jako miejsce ich odosobnienia przed wywozem do obozów zagłady poza Francją. Miejsce to zostało zbudowane w maju 1941 roku w departamencie Loiret we Francji.

Od 14 maja 1941 roku należał również do sieci więzień przeznaczonych dla Żydów. Trafił do niego transport 2773 Żydów polskich zatrzymanych na terenie Francji. Byli oni przetrzymywani w Beaune-la-Rolande do 1942 roku, skąd wywieziono ich 5 konwojem bezpośrednio do Auschwitz-Birkenau w Polsce lub do obozu Drancy we Francji. W Beaune-la-Rolande przetrzymywana była również grupa 1500 dzieci, których rodzice wcześniej zostali aresztowani i przewiezieni do Drancy. Dzieci te 17 sierpnia 1942 roku również trafiły do Drancy konwojem nr 15. Obóz został formalnie zamknięty 4 sierpnia 1943 roku, lecz inne źródła mówią o październiku 1943 roku.

Matka razem z córkami przed deportacją do Auschwitz, znalazły się w Terezinie, skąd 5 sierpnia 1942,  zostały przewiezione transportem 15 do obozu zagłady. Ich dalsze losy nie są znane ale najprawdopodobniej zostały od razu zabite.

Szlama ukrywał się aż do momentu aresztowania przez policję do spraw Żydów 10 lipca 1944 r. Został internowany do francuskiego obozu Drancy 11 lub 12 lipca 1944.

W tym obozie dwa lata wcześniej znajdował się jego syn Maurice, który został oddzielony od reszty rodziny. Przewieziono go do Auschwitz 28 sierpnia, transportem 25.

OBÓZ W DRANCY

Obóz w Drancy  to niemiecki obóz przeznaczony dla Żydów z Francji i innych krajów Europy Zachodniej, w którym oczekiwali oni na transport do obozów zagłady poza Francją, głównie do Auschwitz-Birkenau. Z obozu Drancy było około 58 transportów do obozu Auschwitz-Birkenau. Funkcjonował od sierpnia 1941 do sierpnia 1944.  Liczba więźniów wynosiła około 67 400 tysięcy. Obóz został ostatecznie zamknięty w 1946, tworzące go budynki – przebudowane i ponownie zaadaptowane na tanie mieszkania robotnicze. Drancy jest jedynym miejscem we Francji, które instytut Jad Vashem umieścił na liście najważniejszych miejsc związanych z eksterminacją Żydów.

Szlamę przeniesiono do Auschwitz 31 lipca 1944 r. transportem 77. Najprawdopodobniej zginął od razu po dotarciu do obozu 5 sierpnia 1944 roku.

Źródła

Archiwum Państwowe w Lublinie: zespół akt nr 1739 – Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Kazimierzu 1826-1915 [2016], sygn. 60, s. 12.

Archiwum Państwowe w Siedlcach

Yad Vashem w Izraelu

Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie

Archiwum w Paryżu

Shoa Memorial w Paryżu

Arolsen Archives

Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie

Muzeum Żydowskie Galicja w Krakowie

Biografię przygotowała grupa młodzieży, uczniów i uczennic z Zespołu Szkół nr 2 w Żorach im. prof. Józefa Tischnera pod okiem nauczycielki historii Katarzyny Góralczyk. Tłumaczenie tekstów, źródeł i ostatecznej biografii to zasługa nauczycielki języka francuskiego Pauliny Szostok. Zaangażowali się całym sercem w te genealogiczne badania aby poszerzyć swoją wiedzę ale przede wszystkim aby pamięć o Szlamie Nirenbergu – Polaku, Żydzie z Kazimierza nigdy nie zgasła. Dziękujemy wszystkim instytucjom, które były otwarte na współpracę z młodzieżą, za szkolenia, przygotowujące ich do pracy i za materiały do pracy.