Kategorie
Uncategorized

Henri Eichner

Henri Eichner urodził się 10 marca 1900 roku w Brzezince pod Oświęcimiem w zaborze austriackim (dziś na południu Polski). Był synem rzeźnika Israela Josepha Eichnera i Jeny Eichner; miał dwójkę rodzeństwa.

W 1900 roku, gdy Henri przyszedł na świat, w Brzezince była już szkoła podstawowa, na początku z jedną, a potem z dwiema klasami. W 1908 roku we wsi powstała pierwsza remiza. W 1910 roku w ramach współpracy mieszkańcy założyli kółko rolnicze, z którego usług mógł korzystać każdy chętny. Dostępne tam maszyny ułatwiały pracę i pozwalały powiększyć plony.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa, a panujący porządek legł w gruzach. Wszyscy zdolni do służby mężczyźni między 20 a 50 rokiem życia byli powoływani do wojska. W obliczu wojny wieś rozrastała się, choć oświęcimski przemysł skupił się na obszarze wokół węzła kolejowego. W związku z tym w latach 1916-1917 w dzielnicy Zasole powstało osiedle „Baraki” (Oświęcim II), składające się z 22 budynków murowanych i ok. 90 drewnianych, które w 1919 r. zostały przejęte przez Wojsko Polskie na koszary. Jednocześnie rozwijała się produkcja Odlewni Żelaza i Metali („Potęga-Oświęcim”). Wraz z końcem I wojny światowej w 1918 roku Cesarstwo Austriackie rozpadło się, a Polska odzyskała niepodległość. Wieś Brzezinka zaczęła odżywać.

Położenie Brzezinki względem innych wsi i miasteczek w województwie małopolskim. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie

W 1900 roku gminę Oświęcim zamieszkiwała liczna ludność żydowska, osiadła w miejscowościach takich jak: Babice, Bestwinka pod Kaniowem, Bielany, Broszkowice, Brzeszcze, Brzezinka, Bujaków, Bulowice, Czaniec, Dankowice pod Kaniowem Dańkowskim, Dwory, Grojec, Haręże, Hecznarowice, Jawiszowice, Kańczuga, Kaniów Stary, Kęty, Kobiernice, Klucznikowice, Kruki, Łazy, Łęki, Malec, Międzybrodzie Kobiernickie, Monowice, Nowa Wieś, Osiek, Oświęcim, Pławy, Pisarzowice, Polanka Wielka, Poręba Wielka, Porąbka, Przecieszyn, Rajsko with Budy, Skidziń, Stare Stawy, Stara Wieś Dolna, Stara Wieś Górna, Wilamowice, Witkowice, Wilczkowice, Włosienica, Zaborze.

Mapa Oświęcimia i okolic (przed 1939).

Żydzi z gminy Oświęcim brali aktywny udział w życiu politycznym miasta. W 1904 roku 13 spośród 24 członków Rady Miasta Oświęcim było Żydami.

Mieli oni też znaczący wkład w rozwój gospodarczy na obszarze gminy Oświęcim. Pierwsza dekada XX wieku była okresem rozwoju dla żydowskiej społeczności oświęcimskiej i dla całego miasta. Ważnym wydarzeniem w gospodarczych dziejach Oświęcimia było otwarcie w mieście sezonowej stacji emigracyjnej Krajowego Urzędu Pracy, a także budowa linii kolejowych. Żydzi przyczyniali się do gospodarczego rozwoju miasta, uruchamiając np. Fabrykę Papy i Asfaltu Nathansona i Malcera, Fabrykę Papy Dachowej Landaua i Wolfa, Fabrykę Przetworów Chemicznych „Union” Józefa Schönkera. Schönker przejął także Fabrykę Płyt Rogowych braci Frenkel i S-ka, a w 1906 roku założył Fabrykę Sztucznych Nawozów „Agrochemia”. Istniała też Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda.

Oświęcim, Rynek Główny, 1914,

W 1910 roku, kiedy powstał powiat oświęcimski, w mieście mieszkało już 3000 Żydów. W latach 1915-1916 zaczęła działać pierwsza w Oświęcimiu szkoła średnia. W 1919 roku oficjalnie w skład województwa krakowskiego wchodziły 24 powiaty, w tym oświęcimski. Według danych źródłowych w 1921 roku populacja Oświęcimia wynosiła 12 187 mieszkańców, w tym 4 950 Żydów.

Przełom XIX i XX wieku był dla żydowskiej populacji trudny, gdyż na terenach zaboru austriackiego zaczął szerzyć się antysemityzm. Podważano równość żydowskich obywateli, sprzeciwiano się asymilacji. Zasymilowani Żydzi byli oskarżani o cynizm i religijną obojętność, materializm, kult pieniądza, serwilizm i karierowiczostwo w życiu społecznym.

Przed deportacją do Auschwitz Einrich Eichner przez lata mieszkał w Austrii. Po I wojnie światowej Cesarstwo Austro-Węgierskie upadło, a w jego miejsce powstała Republika Austriacka. W efekcie setki tysięcy Żydów przyjechały osiedlić się w Austrii, zwłaszcza w Wiedniu. Od 1918 roku rosła w siłę Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ugrupowanie polityczne propagujące antysemityzm. Widać to na przykładzie głosowania Austriaków w wyborach parlamentarnych w lutym 1919 roku. SDAP (Socjaldemokratyczna Partia Austrii) zdobyła 72 miejsca w parlamencie, a Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ucieleśnienie panującego wówczas w Austrii antysemityzmu – 69. Z biegiem lat Partia Chrześcijańsko-Społeczna i naziści zdobywali poparcie, wskutek czego liczba Żydów malała. Imigranci stali się jeszcze bardziej niepożądani, a wobec Żydów automatycznie przyjmowano wrogą postawę. W efekcie w pierwszych latach rządów Hitlera Żydom było bardzo trudno przyjechać do Austrii. W 1933 roku w kraju mieszkało 23 553 Żydów, w 1938 roku liczba ta wzrosła do około 27 000. Ten niewielki wzrost, zaledwie o 4 000, wynikał z przyrostu naturalnego; na granicach wprowadzono antyżydowskie ograniczenia. W 1938 roku do Austrii przyjechało 9 000 Żydów. Kraj nie opierał się antysemityzmowi i wdrażał ideologię nazistowską. W 1932 roku zaczęło dochodzić do antyżydowskich incydentów, takich jak atak na „Café Sperlhof”, gdzie znajdował się pokój modlitwy dla Żydów. Pobito wiele osób i zdewastowano lokal. Był to kolejny dowód na dehumanizację ludności żydowskiej i nasilający się w Austrii antysemityzm.

3 czerwca 1923 roku w Wiedniu Heinrich Eichner ożenił się z Sallu Eichner (ur. 10 maja1900 roku w Nesselroth). Heinrich był rzeźnikiem. Mieszkali z żoną w Wiedniu – w źródłach pojawiają się dwa adresy: Wallensteinstraße 62 i Karl Maiselgasse 5.

Kanclerz Austrii Kurt von Schuschnigg dążył do poprawy relacji z III Rzeszą, ale chciał utrzymać niepodległość Austrii. 11 czerwca 1936 roku podpisał z Rzeszą porozumienie, w którym uchwalono amnestię dla uwięzionych bojówkarzy nazistowskich. Hitler dążył do włączenia Austrii do Rzeszy. 12 lutego 1938 roku w Berchtesgaden doszło do spotkania Schuschnigga z Hitlerem, który zagroził atakiem na Austrię. 11 marca austriaccy naziści przejęli władzę w niektórych miastach; aresztowano 72 000 osób (głównie Żydów), szczególnie w Wiedniu. W kwietniu 1938 roku większość została wysłana do obozu koncentracyjnego w Dachau. Rozwiązano żydowskie stowarzyszenia. 12 marca 1938 roku na wiedeńskie lotnisko Aspern przybył Reichsführer-SS Heinrich Himmler wraz z esesmanami i funkcjonariuszami służb porządkowych, by przejąć kontrolę nad policją austriacką. Wieczorem Hitler i popierający go Arthur Seyss-Inquart spotkali się w Linzu, gdzie przywódca Rzeszy ogłosił Anschluss, czyli aneksję Austrii. 15 marca Hitler przybył do Wiednia. Na 10 kwietnia wyznaczono referendum w sprawie przyłączenia Austrii do Niemiec, do którego faktycznie już doszło. Kraj został objęty bezprecedensową akcją propagandową. Żydów wyłączono z udziału w referendum. Byli atakowani i poniżani. Wielu straciło wszystko. Josef Bürckel organizował masowe deportacje austriackich Żydów. Adolf Eichmann stał za „przymusową emigracją”, czyli wydalaniem Żydów z kraju. W 1938 roku w Wiedniu żyło około 200 000 Żydów, do kwietnia 1945 roku pozostało już tylko kilkudziesięciu. Zostali wykluczeni z życia gospodarczego i nie mogli piastować stanowisk publicznych.

Podczas Nocy Kryształowej (z 8 na 9 listopada 1938 roku) na rozkaz Josepha Goebbelsa w całej Rzeszy, Wiedniu, Klagenfurcie, Linzu, Grazu, Salzburgu, Innsbrucku i kilku miastach Dolnej Austrii doszło do akcji terrorystycznych i ataków na Żydów. Przeprowadzono aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych, zwłaszcza do Dachau. Prawie wszystkie synagogi spłonęły, a pozostałości zburzono. W Wiedniu agresorzy spalili 42 synagogi, zabili 27 Żydów, a 88 poważnie zranili. W maju 1939 roku połowa austriackich Żydów wyjechała z kraju, a we wrześniu 1939 roku w ich ślady podążyło dwie trzecie pozostałych.

Henri Eichner zgłosił się na ochotnika do francuskiej armii w 1939 roku. 3 stycznia 1940 roku, po demobilizacji, został aresztowany w Lyonie i trafił do obozu koncentracyjnego w Gurs, skąd prawdopodobnie zwolniono go w 1943 roku.

W 1940 roku z 25 440 firm, których właścicielami byli Żydzi, 18 800 zamknięto. Po Anschlussie Żydzi mieszkający na prowincji musieli wyjechać do Wiednia, a ich mienie zrabowano. W lutym 1941 roku wznowiono deportacje.

Żona Henriego, Sally Eichner, została aresztowana w Wiedniu 15 maja 1942 roku, a następnie deportowana do obozu koncentracyjnego w Izbicy. Potem przewieziono ją do Majdanka. Nie przeżyła.

Majdanek był obozem koncentracyjnym i zagłady na terenie okupowanej Polski, niedaleko Lublina. Utworzono go w październiku 1941 roku. Znajdowały się tam komory gazowe i krematoria.

Ratusz w Lyonie (czerwiec-lipiec 1940),

22 lipca 1940 roku Lyon zyskał rangę najważniejszego miasta wolnej Francji. Odgrywał kluczową rolę, przeniesiono tam redakcje prasy i organy administracji z Paryża. Na początku lata tworzono tam wiele ulotek i bibuł, zaczęły formować się cywilne i wojskowe struktury Ruchu Oporu. 11 listopada 1942 sytuacja uległa drastycznej zmianie. Niemcy zajęli strefę południową i rozpoczęła się okupacja miasta.

Francuski żandarm na straży w obozie Drancy (1944)

Henri Eichner mieszkał w Lyonie pod adresem 70 Rue Rabelais. Został aresztowany 5 lipca 1944 roku. Trafił do więzienia Montluc, niemieckie władze wiedziały, że pracował jako rzeźnik. Stamtąd przeniesiono go do obozów dla internowanych, najpierw do Gurs, a następnie, 24 lipca 1944 roku, do Drancy, gdzie zarejestrowano go pod numerem 25692. 31 lipca 1944 roku został deportowany do Auschwitz-Birkenau, gdzie przydzielono mu numer B-3739. 26 października 1944 roku przeniesiono go do obozu Stutthof, dokąd przybył 28 października.

Więźniowie byli przewiezieni do Auschwitz-Birkenau pociągami. Podróż przebiegała w strasznych warunkach. Na początku istnienia obozu większość nie wiedziała nawet, dokąd jedzie. Czasem w wagonach nie było dość miejsca, by usiąść i ludzie przez prawie całą drogę stali. Pociągi zatrzymywały się z deportowanymi tkwiącymi wewnątrz wagonów. Kiedy docierali do obozu, czekała ich selekcja – na tych, którzy szli prosto do komór gazowych, i tych, którzy trafiali do obozu, gdzie byli zmuszani do katorżniczej pracy. Odbierano im prywatne przedmioty, przechodzące na własność Trzeciej Rzeszy. Przechodzili przymusową kąpiel i dezynfekcję oraz golenie całego ciała, a następnie dostawali numery, które tatuowano im na ciele.

Do 1944 roku Żydom i Żydówkom przydzielano numery z serii ogólnej. W maju 1944 roku władze obozu zdecydowały się na utworzenie osobnej kategorii numerów dla Żydów. W założeniu miały powstać serie dla żydowskich kobiet i mężczyzn oznaczone kolejnymi literami alfabetu. W myśl tego systemu, począwszy od maja 1944 roku do końca działania obozu powstały następujące serie:

20 000 numerów z literą „A” – więźniowie Żydzi

15 000 numerów z literą „B” – więźniowie Żydzi

30 000 numerów z literą „A” – więźniarki

Henri Eichner był deportowany do Auschwitz 31 lipca 1944 roku. Zarejestrowano go z numerem 3739.

Rampa kolejowa w Birkenau (1944)

Żydzi więzieni w Auschwitz nosili pasiaki z żółtym trójkątem i drewniane buty w złych rozmiarach. Nie dostawali wystarczających ilości pożywienia: coś ciepłego do picia rano, zupa na obiad i kawałek chleba na kolację. Więźniów zmuszano do pracy przez dwanaście godzin dziennie. Co wieczór w barakach znajdowano od pięciu do dziesięciu ciał zmarłych.

Henri Eichner został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku i wrócił do Francji w lipcu tego samego roku.

Wydarzenia, które nastąpiły w wyniku II wojny światowej, miały ogromne znaczenie dla losów społeczności żydowskiej. Jednym z najważniejszych wydarzeń w jej historii było uwolnienie Żydów z obozów koncentracyjnych i zagłady. Wraz z końcem wojny rozpoczęły się procesy o reparacje, które miały na celu naprawienie szkód wyrządzonych przez nazistów.

Wyzwolnie Żydów z obozów koncentracyjnych następowało od kwietnia 1945 roku, gdy wojska alianckie wkroczyły do Niemiec. Na wyzwolonych terenach obozy zaczęto przekształcać w miejsca przyjęcia uchodźców, którzy przetrwali Holokaust. Obozy często pozostawały prowizoryczne, panowały w nich złe warunki, ale przynajmniej oferowały ochronę i zapewnienie podstawowych potrzeb. Na konferencji jałtańskiej w 1945 roku obciążono Niemcy reparacjami wojennymi.

Repatriacja, a następnie ponowny wyjazd Henriego Eichnera z Francji były możliwe na mocy postanowień czterech porozumień polsko-francuskich, ustanowionych kolejno: 20 lutego 1946 roku, 10 września 1946 roku, 28 listopada 1946 roku i 24 lutego 1948 roku.

Ostatnim znanym miejscem zamieszkania Henriego był Lyon, gdzie żył do emerytury. Jego pierwsza żona nazywała się Salomea Eichner (była matką Edith i Kurta), a druga Eva Feuerwerker.

Henri zmarł 1 lipca 1972 roku przy 10 Rue Burdeau w Lyonie (źródła archiwalne 12/56).

Z pierwszego małżeństwa miał dwójkę dzieci – Edith Breskin (ur. w 1936 roku) i Kurta Eichnera (ur. 23 stycznia 1927 roku w Wiedniu).

Oboje są wymieniani jako byli właściciele firm w Londynie – K.D. Jewells i Holborn Diamond Polishing Company. Dziś firmy te nadal istnieją na rynku. Drugą kieruje dziś jednak Sally Naomi Eichner (córka Kurta i wnuczka Henriego). Wiadomo też, że David Jay Breskin jest członkiem rodziny Edith Breskin. W 1986 roku Edith napisała list w poszukiwaniu informacji o ojcu. Ubiegała się także o rekompensatę.

Kategorie
Uncategorized

Abram Icko Skorochod

Abraham Icko Skorochod urodził się w 1883 roku w Nowogródku w Cesarstwie Rosyjskim (obecna Białoruś). W dokumentach pojawiają się różne daty dzienne: 2 albo 24 grudnia. Jego rodzice, Lejzer i Rosa Skorochod, byli kupcami. Abraham nie praktykował religii.

Wiadomo, że uciekł z Rosji ze względów politycznych; rodzinna legenda głosi wręcz, że opuścił kraj z Włodzimierzem Leninem w 1900 roku. Jednak niejaki Abram Skorochod pojawia się także na liście wyborczej okręgu miasta Kholmech (obecna Białoruś) jako kandydat do Dumy (niższej izby parlamentu) w 1906 roku. Osoba o nazwisku Abraham Itskov Skorochod pojawia się też na liście Witebska z 1912 roku; choć nie ma co do tego pewności: na podstawie dat i 350-kilometrowej odległości pomiędzy tymi miastami a Nowogródkiem nie wydaje się prawdopodobne, by był to nasz Abraham.

Fot. 1: Abraham Skorochod
Fot. 2: Nowogródek, Rynek Główny (1889)
Fot. 3: Abraham Skorochod na zjeździe krawców (1914)

Jego podróż, prawdopodobnie piesza, zakończyła się w Szwajcarii. Tam poznał swoją przyszłą żonę, Emmę Benkiser. Emma urodziła się 30 grudnia 1888 roku w Neckarweihingen pod Ludwigsburgiem (Badenia-Wirtembergia) jako jedno z 12 dzieci. Pracowała w szwajcarskim oddziale niemieckiej firmy świadczącej usługi administracyjne. Później Abraham i Emma przenieśli się do Plainpalais, miasteczka niedaleko Genewy.

16 października 1909 roku w Genewie urodził się ich pierwszy syn, Albert. Wiadomo, że miał bardzo bliską relację z matką – Emma podobno towarzyszyła mu nawet w podróży poślubnej. Drugie dziecko Emmy i Abrahama, Emile, przyszło na świat w Genewie dwa lata po pierwszym, 7 sierpnia 1911 roku. Wiemy, że Abraham miał dyplom krawiecki uzyskany w prestiżowej szkole w Londynie. Należy więc zakładać, że musiał tam mieszkać przez rok lub dwa. Dyplom został wydany 20 sierpnia 1910 roku. Szkołę potem zamknięto, pozostawiając niewiele lub zgoła żadnych informacji.

Fot. 4: Rysunek Aleksandry
Fot. 5: Emma z synami: Albertem (po lewej) i Emilem (po prawej)
Fot. 6: Dyplom krawiecki Abrahama

Abraham przybył do Strasburga w 1921 albo 1922 roku (źródło: Directory of addresses and trades 1921 and 1922, Strasbourg Archive). Rodzina zamieszkała pod adresem 11 rue General Gouraud w centrum miasta.

Fot. 7: 6 Avenue de la Paix, Strasburg (1974)

2 września 1924 roku Abraham Skorochod ożenił się z Emmą Louise Benkiser. Świadkami na ślubie byli Joseph Burval (47-letni kupiec krawiecki ze Strasburga) i Guillaume Lipski (40-letni fotograf ze Strasburga). Jak wspominaliśmy, Abraham nie praktykował żadnej religii. Emma natomiast wychowywała się jako niepraktykująca protestantka. 16 czerwca 1927 roku Abraham otrzymał francuskie obywatelstwo przez naturalizację. W tym samym roku dał swemu ojcu powód do dumy, kończąc tę samą co on szkołę w Londynie.

W 1931 roku rodzina przeniosła się na 6 avenue de la Paix, gdzie dzięki dobrze prosperującej działalności krawieckiej Abrahama nabyła kamienicę. Rozbudowali ją, dodając jedno piętro i strych. Na parterze mieścił się sklep, a rodzina mieszkała na trzecim piętrze. Z rodzinnych rachunków wynika, że Abraham regularnie kupował na aukcjach diamenty. Był koneserem i zatrzymywał te najlepszej jakości, odsprzedając pozostałe. W pracowni krawieckiej szył i sprzedawał za znaczne sumy trzyczęściowe garnitury, marynarki i spodnie z pięknych angielskich tkanin. Jeździł też do Niemiec, gdzie wykonywał zlecenia nawet na 150 par spodni.

Tymczasem Emma zajmowała się domem i księgowością, odkładając pieniądze i zakupując sztabki. Mąż całkowicie jej ufał, ponieważ była oszczędna.

1 września 1939 roku Abraham Skorochod musiał wraz z rodziną opuścić Strasburg, gdyż w związku z wybuchem wojny zarządzono ewakuację. Przeprowadzili się na 6 rue de Flandres w Vichy. Abraham dalej prowadził zakład „angielskiego krawca” przy 8 rue de Sornin. To tam 2 maja 1944 roku gestapo aresztowało Albrahama i jego syna Alberta; Emmę aresztowano w domu tego samego dnia. Po zatrzymaniu rodziny Niemcy splądrowali i doszczętnie zniszczyli zakład. Świadkami aresztowania były dwie osoby: Marie Demissier i Olga Abbo. Siostra Olgi, Georgette, wyszła później za Alberta i wraz z jego przyjacielem pomogła mu w ucieczce, ukrywając rower pod więzieniem Moulins.

Aresztowania dokonano, ponieważ zatrzymani byli Żydami. Po pobycie w więzieniu Moulins (od 4 maja 1944 roku) rodzina została przeniesiona do obozu przejściowego w Drancy 12 maja 1944 roku. Emma i Albert nie byli jednak deportowani; odesłano ich z powrotem do Moulins i uwolniono 21 sierpnia 1944 roku. 31 lipca 1944 roku Abraham trafił do obozu Auschwitz-Birkenau II, gdzie został zabity 5 sierpnia.

Po wojnie Emma pozostała w Vichy, podczas gdy Albert (a prawdopodobnie także Emile) wrócił na 6 Avenue de la Paix w Strasburgu, gdzie kontynuował działalność krawiecką i pracował z niektórymi pracownikami Abrahama, w tym niejakim panem Glücksteinem, który według ich potomków był bardzo blisko rodziny.

Według krewnego podczas wojny naziści zajęli budynek, zapieczętowali meble, opróżnili sejfy z kruszcu. Zorganizowali tam siedzibę swoich służb administracyjnych. Po wojnie Albert i Emile musieli walczyć o odzyskanie swojego majątku, oczywiście bez złota.

22 stycznia 1962 roku Emma wszczęła procedury administracyjne, aby jej mąż został uznany za „deportowanego politycznego”. Ostatecznie, 12 lipca 1962 roku, francuskie Ministerstwo Kombatantów i Ofiar Wojny oficjalnie przyznało Abrahamowi tytuł „deportowanego politycznego”.

Kiedy jego syn Arnaud ożenił się z Żydówką, Albert był zmęczony. Powiedział sobie, że nigdy więcej w jego rodzinie nie dojdzie do podobnego koszmaru. Najmłodszy syn Abrahama, Emile, też ożenił się z katoliczką. Miał czwórkę dzieci – wszystkie były katolikami – i kilkoro wnuków.

Więcej informacji Zeskanuj poniższy kod, żeby prześledzić trasę Abrahama przez Europę i odkryć rysunek Aleksandry.

Kierujemy serdeczne podziękowania do członków rodziny Abrahama, którzy pomogli nam w projekcie i udostępnili dokumenty: Maïka Skorochod, Natacha Skorochod, Arielle Skorochod, Alain Skorochod, Helen Macfarlane.

•          Dokumenty Stowarzyszenia Transport 77 i Muzeum Pamięci Shoah w Paryżu

•          Archiwa miasta Strasburg i Eurométropole

•          Archiwa Vichy

•          Jewishgen.org

•          Belarus SIG

•          Archiwum Rodziny Skorochod

•          l’AFMD (Francuska Organizacja Menadżerów Różnorodności)

•          Archiwum Departamentu Allier

•          Wikipedia

Kategorie
Uncategorized

Perla (Paulette) Grosman

Perla (we Francji przyjęła imię Paulette) Grosman urodziła się 3 sierpnia 1920 roku w Olkuszu w województwie małopolskim. Jej rodzice nazywali się Kopel Grosman i Ruchler Brandwajnhendler (we Francji przyjęli imiona Georges i Renée). Oboje urodzili się w Polsce i posiadali polskie obywatelstwo. Perla miała starszego brata Mayera (ur. w 1918 roku) i młodszą siostrę Nachę (ur. w 1922 roku).

W międzywojniu Olkusz był stolicą powiatu wchodzącego w skład województwa kieleckiego. W 1931 roku populacja Olkusza liczyła nieco ponad 9900 osób, z których niemal połowę stanowili Żydzi. Miasto rozwijało się gospodarczo.

Po wybuchu wojny brat Perli, Mayer, zaciągnął się do wojska. Zginął na froncie w Beuvard 9 czerwca 1940 roku.

Perla została aresztowana w swoim domu we wtorkowy poranek 4 czerwca 1944 roku (w tym samym czasie rozpoczęła się Operacja Windsor, trwające dwa dni kanadyjskie natarcie podczas lądowania w Normandii). Gestapo zatrzymała ją z powodu rzekomych fałszywych dokumentów i zidentyfikowała jako Żydówkę.

Perla została deportowana do obozu przejściowego w Drancy 7 lipca 1944 roku. Trafiła do sali na trzecim piętrze w klatce schodowej nr 19. Była zarejestrowana pod numerem 24901. Niespełna miesiąc później, 31 lipca 1944 roku, znalazła się w Transporcie 77 do obozu Auschwitz-Birkenau, dokąd dotarła 3 sierpnia 1944 roku.

Wygląda na to, że nie próbowała uciekać z obozu. Po przyjeździe musiała się rozebrać, umyć, dać się ogolić i wytatuować sobie numer, który miał odtąd być jej dowodem tożsamości: A16717. Wysłano ją do przymusowej pracy w fabryce.

W październiku 1944 roku przeniesiono ją do Kratzau (dziś Chrastava w Czechach), podobozu Gross-Rosen znajdującego się w Kraju Sudetów (była to część Czechosłowacji wcielona do Niemiec). Przebywała tam do kwietnia 1945 roku. W tym czasie zachorowała na tyfus. Została wyzwolona wraz z całym obozem przez armię radziecką 8 maja 1945 roku.

1 lipca 1945 roku wróciła do Francji i została przyjęta w hotelu Paris-Lutetia, otrzymując kartę tożsamości numer 0812.538.

Perla Grosman uzyskała status deportowanej politycznej 4 czerwca 1956 roku. Wydano jej kartę deportowanego politycznego o numerze 21.75.09.511. 30 lipca 1948 roku Prefektura Policji w Paryżu przyznała kartę rezydenta uprzywilejowanego o numerze 47AG19284, ważną od 30 lipca 1948 roku do 29 lipca 1958 roku. Perla otrzymała obywatelstwo francuskie 12 sierpnia 1949 roku w Paryżu.

Po wyzwoleniu zamieszkała w stolicy Francji przy 49 Quai de Passy. Później mieszkała z panią Chauvac przy 50 Avenue de Wagram, a następnie przeniosła się na 33 Avenue Montaigne w 8 dzielnicy Paryża. W tym okresie pracowała jako przedstawicielka handlowa.

Przez jakiś czas mieszkała też pod adresem 66 Rue Caumartin w Paryżu.

W 1956 roku otrzymała 13 200 franków zasiłku.

Nawet po przejściu traumatycznych wydarzeń udało jej się zbudować sobie życie. Wróciła do Francji i założyła firmę. Poznała Jeana André Jacques’a Brun (ur. w 1921 roku w Grenoble), znanego także jako Jean Dréjac, słynnego francuskiego piosenkarza i kompozytora, autora takich utworów jak „Ah! Le petit vin blanc” czy „Sous le ciel de Paris”. Pobrali się w 1959 roku. Mieli syna, Frédérica Brun.

Perla cierpiała na poważną depresję, w której zdarzało się wiele epizodów złości lub ciszy. Nigdy nie rozmawiała z dziećmi o okresie wojny. Zmarła 7 września 1997 roku w paryskim szpitalu Kremlin- Bicêtr. Jej syn Frédéric Brun zaczął poszukiwanie informacji o przeszłości matki, gdy jego żona była w ciąży z ich synem, Julienem. Napisał książkę Perla, wydaną w 2007 roku. Wspomina w niej ostatnie chwile spędzone z matką, zabiera czytelnika w podróż w przeszłość swojej matki i do strasznego okresu obozu. Ojciec Frédérica zmarł w 2003 roku, a ten napisał wówczas książkę Le Roman de Jean (Powieść o Jeanie), opublikowaną w 2008 roku.

Kategorie
Uncategorized

Szlama Nirenberg

 Szlama Nirenberg urodził się 3 marca 1894 roku w Kazimierzu Dolnym (na wschodzie Polski). Jego rodzicami byli Rachmil i Rywka Ajdla z domu Mardyks.

Akt urodzenia Szlamy Nirenberga

Pierwsi Żydzi zamieszkali w Kazimierzu Dolnym prawdopodobnie w II. poł. XV w., choć istnieją doniesienia, według których żydowscy kupcy byli obecni w tej okolicy już w XI w. Okres pomyślnego rozwoju społeczności żydowskiej przerwały zniszczenia wojenne poł. XVII w. – spowodowane przez Kozaków Chmielnickiego, Szwedów, wojska Rakoczego, aż po oddziały polskie, a ponadto pożary i morowe powietrze.

Żydzi z Kazimierza

W 1939 r. w Kazimierzu mieszkało 4641 osób, w tym ok. 2,5 tys. Żydów. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy stosunkowo szybko, już w 1940 r., utworzyli tu getto, do którego nakazano przenieść się Żydom z miasta i okolic.

W marcu 1942 r. mieszkańców getta przesiedlono do getta w Opolu Lubelskim, a następnie wywieziono ich do któregoś z obozów zagłady – prawdopodobnie do Bełżca. W czasie likwidacji obozu pracy, znajdujących się w nim Żydów wywieziono, a kilkunastu rozstrzelano jesienią 1943 r. na nowym cmentarzu żydowskim.

Szlama swoją żonę – Dwojrę Mardyks – znał od zawsze, ze względu na powiązania rodzinnie. Urodzili się w tym samym roku i dzieliły ich jedynie dwa miesiące. Byli kuzynostwem, Dwojra była córką brata matki Szlamy. Wzięli ślub w Siedlcach, rodzinnym mieście Dwojry, po czym przeprowadzili się do Warszawy w celu zapewnienia sobie lepszego życia.

Lista urodzeń z Paryża, znajduje się na niej Maurice – syn Szlamy i Dwojry

Pierwsze wzmianki o żydach mieszkających w Siedlcach pochodzą z 1577 roku. Najstarsze ich ślady w postaci inskrypcji nagrobnych, według badań z początku XX wieku, pochodzą z 1630 roku. Największy odsetek Żydów w Siedlcach został odnotowany w 1865 roku. Było to 73%, czyli 7094 na 9710 mieszkańców miasta. We wrześniu 1939 r., w pierwszych dniach po wybuchu wojny, wielu mieszkańców Siedlec, w tym Żydów, poniosło śmierć podczas bombardowań miasta. W tym czasie zostało zniszczone około 80% domów, co wpłynęło na pogorszenie losu wszystkich mieszkańców. Wraz z wojną w Siedlcach zostało zlikwidowane życie gospodarcze żydów. W marcu 1940 r. deportowano do miasta ok. 1200 Żydów z Kalisza i innych miast z zachodniej Polski. Wielu żydów z Siedlec zostało wywiezionych do karnych obozów pracy na Lubelszczyźnie. W sierpniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto zamknięte, obejmujące obszar jednej z dzielnic, gdzie przeniesiono wszystkich Żydów mieszkających w Siedlcach. Warunki sanitarne w getcie były katastrofalne, co poskutkowało wybuchem epidemii tyfusu na przełomie 1941-1942 roku. Wojnę przeżyło jedynie ok. 1 tys. Żydów siedleckich, większość na terenie ZSRS. Tylko nieliczni powrócili po 1945 r. do swojego rodzinnego miasta.

W 1920 roku urodziła się  pierwsza córka Szlamy i Dwojry, Anna; a następnie w 1922 i 1924 na świat przyszły kolejne dzieci – Laja i Rachel. Cała trójka przyszła na świat już w Warszawie.

Między 1924 a 1927, całą rodziną emigrowali do Francji, gdzie 19 lutego 1927 urodził się ich pierwszy syn Maurice. Prawdopodobną przyczyną ich przeniesienia była tak jak w przypadku poprzedniej przeprowadzki, chęć stworzenia możliwości lepszego życia i środowiska dla swoich pociech.

W Paryżu mieszkali przy alei Batignolles, nr. 150 przy miejscowości Saint-Quen; wcześniej mieszkali w tej samej gminie przy ulicy Bulwar Biron, nr. 21. Szlama zajmował się wytwarzaniem skórzanych rękawiczek szytych na miarę, przy ulicy Elzevir 11. Jego żona pracowała jako krawcowa.

Szlama ukrył się w swoim miejscu pracy podczas trwania największej w czasie II wojny światowej francuskiej łapanki Żydów w lipcu 1942 roku. Przeżył dzięki przyjacielowi rodziny, panu Truffat, który ostrzegł go przed niebezpieczeństwem i w porozumieniu z dozorczynią budynku dostarczał mu niezbędne zapasy.

Najstarsza córka również przeżyła łapankę; dostała schronienie u rodziny Truffat i była tam do 1944, kiedy ich mieszkanie zostało zniszczone w wyniku bombardowania, przeżyła wojnę, jednak jej losy nie są znane.

Reszta rodziny nie miała tyle szczęścia i 16 lipca 1942 została zatrzymana podczas wielkiej obławy żydowskiej i była przetrzymywana w Vélodrome d’hiver aż do 19 lipca 1942 roku. Następnie trafili oni do obozu w Beaune-la-Rolande. Dwojra prawdopodobnie z córkami znajdowała się w baraku 3, a Maurice w 7.

Obława Vel d’Hiv to największe masowe aresztowanie francuskich Żydów podczas II wojny Światowej, mające miejsce 16 i 17 lipca 1942 roku. Proniemiecki rząd Vichy siłami ok. 9000 policjantów zatrzymał ponad  13 000 osób pochodzenia żydowskiego w Paryżu i okolicach. Nazwa wydarzenia pochodzi od krytego toru kolarskiego, tzw. Vélodrome d’Hiver (franc. Welodrom zimowy), istniejącego w pobliżu wieży Eiffla w Paryżu w latach 1909–1959, gdzie policja francuska przetrzymywała ofiary obławy. Wydarzenie było częścią operacji Frühlingswind (Wiosenny wiatr), prowadzonej w Europie przez okupacyjne władze III Rzeszy.

Obóz przejściowy Beaune-la-Rolande był niemieckim obozem przeznaczonym dla Żydów francuskich oraz jeńców wojennych, służący jako miejsce ich odosobnienia przed wywozem do obozów zagłady poza Francją. Miejsce to zostało zbudowane w maju 1941 roku w departamencie Loiret we Francji.

Od 14 maja 1941 roku należał również do sieci więzień przeznaczonych dla Żydów. Trafił do niego transport 2773 Żydów polskich zatrzymanych na terenie Francji. Byli oni przetrzymywani w Beaune-la-Rolande do 1942 roku, skąd wywieziono ich 5 konwojem bezpośrednio do Auschwitz-Birkenau w Polsce lub do obozu Drancy we Francji. W Beaune-la-Rolande przetrzymywana była również grupa 1500 dzieci, których rodzice wcześniej zostali aresztowani i przewiezieni do Drancy. Dzieci te 17 sierpnia 1942 roku również trafiły do Drancy konwojem nr 15. Obóz został formalnie zamknięty 4 sierpnia 1943 roku, lecz inne źródła mówią o październiku 1943 roku.

Matka razem z córkami przed deportacją do Auschwitz, znalazły się w Terezinie, skąd 5 sierpnia 1942,  zostały przewiezione transportem 15 do obozu zagłady. Ich dalsze losy nie są znane ale najprawdopodobniej zostały od razu zabite.

Szlama ukrywał się aż do momentu aresztowania przez policję do spraw Żydów 10 lipca 1944 r. Został internowany do francuskiego obozu Drancy 11 lub 12 lipca 1944.

W tym obozie dwa lata wcześniej znajdował się jego syn Maurice, który został oddzielony od reszty rodziny. Przewieziono go do Auschwitz 28 sierpnia, transportem 25.

Pomnik z obozu przejściowego, na tablicy możemy znaleźć nazwisko Nirenberg
Trasa, jaką przebył Szlama z Francji do Polski – do obozu zagłady

Obóz w Drancy  to niemiecki obóz przeznaczony dla Żydów z Francji i innych krajów Europy Zachodniej, w którym oczekiwali oni na transport do obozów zagłady poza Francją, głównie do Auschwitz-Birkenau. Z obozu Drancy było około 58 transportów do obozu Auschwitz-Birkenau. Funkcjonował od sierpnia 1941 do sierpnia 1944.  Liczba więźniów wynosiła około 67 400 tysięcy. Obóz został ostatecznie zamknięty w 1946, tworzące go budynki – przebudowane i ponownie zaadaptowane na tanie mieszkania robotnicze. Drancy jest jedynym miejscem we Francji, które instytut Jad Vashem umieścił na liście najważniejszych miejsc związanych z eksterminacją Żydów.

Szlamę przeniesiono do Auschwitz 31 lipca 1944 r. transportem 77. Najprawdopodobniej zginął od razu po dotarciu do obozu 5 sierpnia 1944 roku.

Akt zgonu Szlamy Nirenberga

Archiwum Państwowe w Lublinie: zespół akt nr 1739 – Akta stanu cywilnego Okręgu Bożniczego w Kazimierzu 1826-1915 [2016], sygn. 60, s. 12.

Archiwum Państwowe w Siedlcach

Yad Vashem w Izraelu

Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie

Archiwum w Paryżu

Shoa Memorial w Paryżu

Arolsen Archives

Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie

Muzeum Żydowskie Galicja w Krakowie

Biografię przygotowała grupa młodzieży, uczniów i uczennic z Zespołu Szkół nr 2 w Żorach im. prof. Józefa Tischnera pod okiem nauczycielki historii Katarzyny Góralczyk. Tłumaczenie tekstów, źródeł i ostatecznej biografii to zasługa nauczycielki języka francuskiego Pauliny Szostok. Zaangażowali się całym sercem w te genealogiczne badania aby poszerzyć swoją wiedzę ale przede wszystkim aby pamięć o Szlamie Nirenbergu – Polaku, Żydzie z Kazimierza nigdy nie zgasła. Dziękujemy wszystkim instytucjom, które były otwarte na współpracę z młodzieżą, za szkolenia, przygotowujące ich do pracy i za materiały do pracy.

Stowarzyszenie „Rodziny i przyjaciele
deportowanych Konwoju 77”