Biografia

Jesteśmy uczennicami klas trzecich I Liceum Ogólnokształcącego im. Leona Kruczkowskiego w Tychach: Hania, Joasia, Marysia, Miłka i Nina. Projektem „Conwoi 77” zainteresowała nas nauczycielka historii – pani Natalia. Problematyka Holokaustu nie jest nam obca, ponieważ jesteśmy wolontariuszkami Państwowego Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu. Do projektu przystąpiłyśmy w listopadzie 2022 r. Naszym zadaniem było zgromadzenie informacji na temat pani Chaji Chajman z domu Hagerczak, pochodzącej z Kłobucka (obecnie województwo śląskie). Gromadząc informacje na temat pani Chaji Chajman nawiązałyśmy kontakt z Żydowskim Instytutem Historycznym, Archiwum Państwowym w Częstochowie i Państwowym Muzeum Auschwitz – Birkenau w Oświęcimiu. Czerpałyśmy informacje z zasobów United States Holocaust Memorial Museum, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, Narodowego Archiwum Cyfrowego. Szczególne podziękowania kierujemy do Pani Anny Przybyszewskiej – Drozd z Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Pani Laurence Klejman z Paryża.

Narodziny i rodowód Chaji Chajman

Chaja Chajman urodziła się 15 lipca 1914 r. w Kłobucku. Była córką Chemii Majerczaka i Dwojry z domu Salomonowicz. W zbiorach Archiwum Państwowego (AP) w Częstochowie zachował się akt małżeństwa rodziców Chaji (nr 88/1912). W dostępnych dokumentach jej rodowe nazwisko brzmi: Hagerczak, Majerczak, Majerczik, Magerczal. Będziemy posługiwać się formą Majerczak. W Archiwum Państwowym w Częstochowie nie odnaleziono aktu urodzenia Chaji. Nie wiemy też, jaki był jej kłobucki adres. Z aktu małżeństwa Chaji wynika, że jej ojciec był kupcem. W Księdze Pamięci Kłobucka znajduje się wzmianka o Dvorach, żonie Nechemii Majerczika (być może chodzi o matkę Chaji), która jako pierwsza żona w Kłobucku odsłoniła włosy. W tej samej Księdze czytamy, że Meir Mayerczak (być może dziadek Chaji) był członkiem delegacji kłobuckich Żydów wysłanej do gubernatora piotrkowskiego w sprawie przygotowywanego przez chrześcijańskich mieszkańców miasta pogromu w 1896 r.

Kłobuck w dwudziestoleciu międzywojennym

W dwudziestoleciu międzywojennym Kłobuck leżał w województwie kieleckim. W 1919 r. odzyskał prawa miejskie utracone w 1870 r. Wg spisu z 1921 r. Kłobuck zamieszkiwało 5222 mieszkańców, z czego 1647 stanowili Żydzi (31,54%). Do 1939 r. liczba ludności uległa podwojeniu, ale odsetek żydowskich mieszkańców obniżył się do 27,6%. Mogło to być spowodowane emigracją młodych Żydów do Palestyny, czy krajów Europy Zachodniej (wielki kryzys ekonomiczny, nasilenie się nastrojów antysemickich w latach trzydziestych). W Kłobucku działała gmina żydowska założona w 1821 r. Powstała synagoga i cmentarz (zniszczone w czasie II wojny światowej). Funkcjonowały dwa domy modlitwy oraz mykwa. Żydzi kłobuccy dbali o wykształcenie swoich dzieci – gmina żydowska utrzymywała szkołę, a konserwatywna partia Aguda prowadziła szkołę dla dziewcząt z ortodoksyjnych rodzin Bejt-Jaakow. Działały żydowskie partie polityczne i stowarzyszenia. Żydzi odgrywali istotną rolę w życiu gospodarczym miasta. Trudnili się krawiectwem, modniarstwem, szewstwem, fryzjerstwem oraz handlem.

Francuski epizod w życiu Chaji

Nie wiemy, kiedy i dlaczego Chaja wyemigrowała do Francji. Zakładamy, że stało się to w latach trzydziestych. Z aktu małżeństwa wynika, że nie posiadała zawodu. W późniejszym dokumencie czytamy, że była krawcową. Być może zawodu nauczył ją mąż, który był krawcem. Nie wiemy, czy swojego męża Szaję Chajmana, urodzonego 30 lipca 1909 r. w Grodzisku Mazowieckim, poznała w Polsce, czy też dopiero we Francji. W momencie zawierania związku małżeńskiego w dniu 11 maja 1940 r. mieli ten sam adres zamieszkania: Paris, 3 rue du Pressoir.

RUE DU PRESSOIR

Paryż – Drancy

6 lipca 1944 r. Chaja Chajman została aresztowana z polecenia Komisariatu Generalnego ds. Żydowskich (Commissariat général aux questions juives), który został utworzony w marcu 1941 r. Rok wcześniej władze okupacyjne i rząd Vichy wydały ustawy o statusie Żydów oraz w sprawie cudzoziemców rasy żydowskiej, które pozwalały na internowanie ich w obozach. 7 lipca 1944 r. Chaja – wraz z innymi zatrzymanymi – została wysłana do obozu internowania w Drancy (Camp d´internement de Drancy), utworzonego w 1941 r.

Drancy –  KL Auschwitz – Birkenau

31 lipca 1944 r. Chaja została deportowana z Drancy do KL Auschwitz – Birkenau, w konwoju nr 77. Informacja na ten temat znajduje się na stronie United States Holocaust Museum (Holocaust Survivors and Victims Database). W „Kalendarzu wydarzeń w KL Auschwitz” D. Czech czytamy: Z siedemdziesiątego siódmego transportu RSHA z Francji z obozu Drancy liczącego 1300 osób skierowano po selekcji do obozu jako więźniów 291 Żydów, oznaczając ich numerami B-3673-B-3963 oraz 183 Żydówki, oznaczając je numerami A-16652-A-16834. Pozostałe 826 osób zabito w komorach gazowych. Nie zachowały się żadne informacje na temat pobytu Chaji w KL Auschwitz. W piśmie Zespołu Biura ds. Byłych Więźniów czytamy: (…) podczas likwidacji i ewakuacji KL Auschwitz, na polecenie władz obozowych SS, zostały zniszczone wszystkie ważniejsze akta osobowe więźniów i deportowanych. Zachowana w stanie szczątkowym dokumentacja nie pozwala na udzielenie pełnych i dokładnych informacji o wszystkich osobach przebywających w obozie.

Powrót do Paryża

Chaja Chajman przeżyła Holokaust. Poprzez Longuyon (miejscowość i gmina w regionie Grand Est) powróciła do Paryża 20 maja 1945 r. Zamieszkała pod tym samym adresem: 3 rue du Pressoir, Paris w 20. dzielnicy Belleville. Pani Laurence Klejman napisała, że wtedy mieszkali tam i pracowali biedni Żydzi, a teraz jest tam mieszanka wysokich budynków i ogrodów. W 1950 r. wraz z mężem (nie wiemy, co działo się z nim po aresztowaniu Chaji) wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkali w Nowym Jorku na Bronxie (1149 Stratford Ave.). Nie znalazłyśmy informacji, kiedy zmarła.