Być Żydem w Cesarstwie Austriackim (1900-1919/1920)

Henri Eichner urodził się 10 marca 1900 roku w Brzezince pod Oświęcimiem w zaborze austriackim (dziś na południu Polski). Był synem rzeźnika Israela Josepha Eichnera i Jeny Eichner; miał dwójkę rodzeństwa.

W 1900 roku, gdy Henri przyszedł na świat, w Brzezince była już szkoła podstawowa, na początku z jedną, a potem z dwiema klasami. W 1908 roku we wsi powstała pierwsza remiza. W 1910 roku w ramach współpracy mieszkańcy założyli kółko rolnicze, z którego usług mógł korzystać każdy chętny. Dostępne tam maszyny ułatwiały pracę i pozwalały powiększyć plony.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa, a panujący porządek legł w gruzach. Wszyscy zdolni do służby mężczyźni między 20 a 50 rokiem życia byli powoływani do wojska. W obliczu wojny wieś rozrastała się, choć oświęcimski przemysł skupił się na obszarze wokół węzła kolejowego. W związku z tym w latach 1916-1917 w dzielnicy Zasole powstało osiedle „Baraki” (Oświęcim II), składające się z 22 budynków murowanych i ok. 90 drewnianych, które w 1919 r. zostały przejęte przez Wojsko Polskie na koszary. Jednocześnie rozwijała się produkcja Odlewni Żelaza i Metali („Potęga-Oświęcim”). Wraz z końcem I wojny światowej w 1918 roku Cesarstwo Austriackie rozpadło się, a Polska odzyskała niepodległość. Wieś Brzezinka zaczęła odżywać.

W 1900 roku gminę Oświęcim zamieszkiwała liczna ludność żydowska, osiadła w miejscowościach takich jak: Babice, Bestwinka pod Kaniowem, Bielany, Broszkowice, Brzeszcze, Brzezinka, Bujaków, Bulowice, Czaniec, Dankowice pod Kaniowem Dańkowskim, Dwory, Grojec, Haręże, Hecznarowice, Jawiszowice, Kańczuga, Kaniów Stary, Kęty, Kobiernice, Klucznikowice, Kruki, Łazy, Łęki, Malec, Międzybrodzie Kobiernickie, Monowice, Nowa Wieś, Osiek, Oświęcim, Pławy, Pisarzowice, Polanka Wielka, Poręba Wielka, Porąbka, Przecieszyn, Rajsko with Budy, Skidziń, Stare Stawy, Stara Wieś Dolna, Stara Wieś Górna, Wilamowice, Witkowice, Wilczkowice, Włosienica, Zaborze.

Żydzi z gminy Oświęcim brali aktywny udział w życiu politycznym miasta. W 1904 roku 13 spośród 24 członków Rady Miasta Oświęcim było Żydami.

Mieli oni też znaczący wkład w rozwój gospodarczy na obszarze gminy Oświęcim. Pierwsza dekada XX wieku była okresem rozwoju dla żydowskiej społeczności oświęcimskiej i dla całego miasta. Ważnym wydarzeniem w gospodarczych dziejach Oświęcimia było otwarcie w mieście sezonowej stacji emigracyjnej Krajowego Urzędu Pracy, a także budowa linii kolejowych. Żydzi przyczyniali się do gospodarczego rozwoju miasta, uruchamiając np. Fabrykę Papy i Asfaltu Nathansona i Malcera, Fabrykę Papy Dachowej Landaua i Wolfa, Fabrykę Przetworów Chemicznych „Union” Józefa Schönkera. Schönker przejął także Fabrykę Płyt Rogowych braci Frenkel i S-ka, a w 1906 roku założył Fabrykę Sztucznych Nawozów „Agrochemia”. Istniała też Fabryka Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda.

W 1910 roku, kiedy powstał powiat oświęcimski, w mieście mieszkało już 3000 Żydów. W latach 1915-1916 zaczęła działać pierwsza w Oświęcimiu szkoła średnia. W 1919 roku oficjalnie w skład województwa krakowskiego wchodziły 24 powiaty, w tym oświęcimski. Według danych źródłowych w 1921 roku populacja Oświęcimia wynosiła 12 187 mieszkańców, w tym 4 950 Żydów.

Przełom XIX i XX wieku był dla żydowskiej populacji trudny, gdyż na terenach zaboru austriackiego zaczął szerzyć się antysemityzm. Podważano równość żydowskich obywateli, sprzeciwiano się asymilacji. Zasymilowani Żydzi byli oskarżani o cynizm i religijną obojętność, materializm, kult pieniądza, serwilizm i karierowiczostwo w życiu społecznym.

Być Żydem w Europie międzywojennej (1919/20-1935)

Przed deportacją do Auschwitz Einrich Eichner przez lata mieszkał w Austrii. Po I wojnie światowej Cesarstwo Austro-Węgierskie upadło, a w jego miejsce powstała Republika Austriacka. W efekcie setki tysięcy Żydów przyjechały osiedlić się w Austrii, zwłaszcza w Wiedniu. Od 1918 roku rosła w siłę Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ugrupowanie polityczne propagujące antysemityzm. Widać to na przykładzie głosowania Austriaków w wyborach parlamentarnych w lutym 1919 roku. SDAP (Socjaldemokratyczna Partia Austrii) zdobyła 72 miejsca w parlamencie, a Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna, ucieleśnienie panującego wówczas w Austrii antysemityzmu – 69. Z biegiem lat Partia Chrześcijańsko-Społeczna i naziści zdobywali poparcie, wskutek czego liczba Żydów malała. Imigranci stali się jeszcze bardziej niepożądani, a wobec Żydów automatycznie przyjmowano wrogą postawę. W efekcie w pierwszych latach rządów Hitlera Żydom było bardzo trudno przyjechać do Austrii. W 1933 roku w kraju mieszkało 23 553 Żydów, w 1938 roku liczba ta wzrosła do około 27 000. Ten niewielki wzrost, zaledwie o 4 000, wynikał z przyrostu naturalnego; na granicach wprowadzono antyżydowskie ograniczenia. W 1938 roku do Austrii przyjechało 9 000 Żydów. Kraj nie opierał się antysemityzmowi i wdrażał ideologię nazistowską. W 1932 roku zaczęło dochodzić do antyżydowskich incydentów, takich jak atak na „Café Sperlhof”, gdzie znajdował się pokój modlitwy dla Żydów. Pobito wiele osób i zdewastowano lokal. Był to kolejny dowód na dehumanizację ludności żydowskiej i nasilający się w Austrii antysemityzm.

Życie w Wiedniu. Czas prześladowań (1935-1939)

3 czerwca 1923 roku w Wiedniu Heinrich Eichner ożenił się z Sallu Eichner (ur. 10 maja1900 roku w Nesselroth). Heinrich był rzeźnikiem. Mieszkali z żoną w Wiedniu – w źródłach pojawiają się dwa adresy: Wallensteinstraße 62 i Karl Maiselgasse 5.

Kanclerz Austrii Kurt von Schuschnigg dążył do poprawy relacji z III Rzeszą, ale chciał utrzymać niepodległość Austrii. 11 czerwca 1936 roku podpisał z Rzeszą porozumienie, w którym uchwalono amnestię dla uwięzionych bojówkarzy nazistowskich. Hitler dążył do włączenia Austrii do Rzeszy. 12 lutego 1938 roku w Berchtesgaden doszło do spotkania Schuschnigga z Hitlerem, który zagroził atakiem na Austrię. 11 marca austriaccy naziści przejęli władzę w niektórych miastach; aresztowano 72 000 osób (głównie Żydów), szczególnie w Wiedniu. W kwietniu 1938 roku większość została wysłana do obozu koncentracyjnego w Dachau. Rozwiązano żydowskie stowarzyszenia. 12 marca 1938 roku na wiedeńskie lotnisko Aspern przybył Reichsführer-SS Heinrich Himmler wraz z esesmanami i funkcjonariuszami służb porządkowych, by przejąć kontrolę nad policją austriacką. Wieczorem Hitler i popierający go Arthur Seyss-Inquart spotkali się w Linzu, gdzie przywódca Rzeszy ogłosił Anschluss, czyli aneksję Austrii. 15 marca Hitler przybył do Wiednia. Na 10 kwietnia wyznaczono referendum w sprawie przyłączenia Austrii do Niemiec, do którego faktycznie już doszło. Kraj został objęty bezprecedensową akcją propagandową. Żydów wyłączono z udziału w referendum. Byli atakowani i poniżani. Wielu straciło wszystko. Josef Bürckel organizował masowe deportacje austriackich Żydów. Adolf Eichmann stał za „przymusową emigracją”, czyli wydalaniem Żydów z kraju. W 1938 roku w Wiedniu żyło około 200 000 Żydów, do kwietnia 1945 roku pozostało już tylko kilkudziesięciu. Zostali wykluczeni z życia gospodarczego i nie mogli piastować stanowisk publicznych.

Podczas Nocy Kryształowej (z 8 na 9 listopada 1938 roku) na rozkaz Josepha Goebbelsa w całej Rzeszy, Wiedniu, Klagenfurcie, Linzu, Grazu, Salzburgu, Innsbrucku i kilku miastach Dolnej Austrii doszło do akcji terrorystycznych i ataków na Żydów. Przeprowadzono aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych, zwłaszcza do Dachau. Prawie wszystkie synagogi spłonęły, a pozostałości zburzono. W Wiedniu agresorzy spalili 42 synagogi, zabili 27 Żydów, a 88 poważnie zranili. W maju 1939 roku połowa austriackich Żydów wyjechała z kraju, a we wrześniu 1939 roku w ich ślady podążyło dwie trzecie pozostałych.

Wojna (1939-1942)

Henri Eichner zgłosił się na ochotnika do francuskiej armii w 1939 roku. 3 stycznia 1940 roku, po demobilizacji, został aresztowany w Lyonie i trafił do obozu koncentracyjnego w Gurs, skąd prawdopodobnie zwolniono go w 1943 roku.

W 1940 roku z 25 440 firm, których właścicielami byli Żydzi, 18 800 zamknięto. Po Anschlussie Żydzi mieszkający na prowincji musieli wyjechać do Wiednia, a ich mienie zrabowano. W lutym 1941 roku wznowiono deportacje.

Żona Henriego, Sally Eichner, została aresztowana w Wiedniu 15 maja 1942 roku, a następnie deportowana do obozu koncentracyjnego w Izbicy. Potem przewieziono ją do Majdanka. Nie przeżyła.

Majdanek był obozem koncentracyjnym i zagłady na terenie okupowanej Polski, niedaleko Lublina. Utworzono go w październiku 1941 roku. Znajdowały się tam komory gazowe i krematoria.

Życie w Lyonie i aresztowanie

22 lipca 1940 roku Lyon zyskał rangę najważniejszego miasta wolnej Francji. Odgrywał kluczową rolę, przeniesiono tam redakcje prasy i organy administracji z Paryża. Na początku lata tworzono tam wiele ulotek i bibuł, zaczęły formować się cywilne i wojskowe struktury Ruchu Oporu. 11 listopada 1942 sytuacja uległa drastycznej zmianie. Niemcy zajęli strefę południową i rozpoczęła się okupacja miasta.

Henri Eichner mieszkał w Lyonie pod adresem 70 Rue Rabelais. Został aresztowany 5 lipca 1944 roku. Trafił do więzienia Montluc, niemieckie władze wiedziały, że pracował jako rzeźnik. Stamtąd przeniesiono go do obozów dla internowanych, najpierw do Gurs, a następnie, 24 lipca 1944 roku, do Drancy, gdzie zarejestrowano go pod numerem 25692. 31 lipca 1944 roku został deportowany do Auschwitz-Birkenau, gdzie przydzielono mu numer B-3739. 26 października 1944 roku przeniesiono go do obozu Stutthof, dokąd przybył 28 października.

KL Auschwitz-Birkenau (1944-1945)

Więźniowie byli przewiezieni do Auschwitz-Birkenau pociągami. Podróż przebiegała w strasznych warunkach. Na początku istnienia obozu większość nie wiedziała nawet, dokąd jedzie. Czasem w wagonach nie było dość miejsca, by usiąść i ludzie przez prawie całą drogę stali. Pociągi zatrzymywały się z deportowanymi tkwiącymi wewnątrz wagonów. Kiedy docierali do obozu, czekała ich selekcja – na tych, którzy szli prosto do komór gazowych, i tych, którzy trafiali do obozu, gdzie byli zmuszani do katorżniczej pracy. Odbierano im prywatne przedmioty, przechodzące na własność Trzeciej Rzeszy. Przechodzili przymusową kąpiel i dezynfekcję oraz golenie całego ciała, a następnie dostawali numery, które tatuowano im na ciele.

Do 1944 roku Żydom i Żydówkom przydzielano numery z serii ogólnej. W maju 1944 roku władze obozu zdecydowały się na utworzenie osobnej kategorii numerów dla Żydów. W założeniu miały powstać serie dla żydowskich kobiet i mężczyzn oznaczone kolejnymi literami alfabetu. W myśl tego systemu, począwszy od maja 1944 roku do końca działania obozu powstały następujące serie:

20 000 numerów z literą „A” – więźniowie Żydzi

15 000 numerów z literą „B” – więźniowie Żydzi

30 000 numerów z literą „A” – więźniarki

Henri Eichner był deportowany do Auschwitz 31 lipca 1944 roku. Zarejestrowano go z numerem 3739.

Żydzi więzieni w Auschwitz nosili pasiaki z żółtym trójkątem i drewniane buty w złych rozmiarach. Nie dostawali wystarczających ilości pożywienia: coś ciepłego do picia rano, zupa na obiad i kawałek chleba na kolację. Więźniów zmuszano do pracy przez dwanaście godzin dziennie. Co wieczór w barakach znajdowano od pięciu do dziesięciu ciał zmarłych.

Wyzwolenie i repatriacja (1945)

Henri Eichner został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku i wrócił do Francji w lipcu tego samego roku.

Wydarzenia, które nastąpiły w wyniku II wojny światowej, miały ogromne znaczenie dla losów społeczności żydowskiej. Jednym z najważniejszych wydarzeń w jej historii było uwolnienie Żydów z obozów koncentracyjnych i zagłady. Wraz z końcem wojny rozpoczęły się procesy o reparacje, które miały na celu naprawienie szkód wyrządzonych przez nazistów.

Wyzwolnie Żydów z obozów koncentracyjnych następowało od kwietnia 1945 roku, gdy wojska alianckie wkroczyły do Niemiec. Na wyzwolonych terenach obozy zaczęto przekształcać w miejsca przyjęcia uchodźców, którzy przetrwali Holokaust. Obozy często pozostawały prowizoryczne, panowały w nich złe warunki, ale przynajmniej oferowały ochronę i zapewnienie podstawowych potrzeb. Na konferencji jałtańskiej w 1945 roku obciążono Niemcy reparacjami wojennymi.

Procedura otrzymania statusu deportowanego politycznego (1945-1958)

Repatriacja, a następnie ponowny wyjazd Henriego Eichnera z Francji były możliwe na mocy postanowień czterech porozumień polsko-francuskich, ustanowionych kolejno: 20 lutego 1946 roku, 10 września 1946 roku, 28 listopada 1946 roku i 24 lutego 1948 roku.

Życie w latach 1959-1972. Dociekania córki na temat życia ojca. Potomkowie

Ostatnim znanym miejscem zamieszkania Henriego był Lyon, gdzie żył do emerytury. Jego pierwsza żona nazywała się Salomea Eichner (była matką Edith i Kurta), a druga Eva Feuerwerker.

Henri zmarł 1 lipca 1972 roku przy 10 Rue Burdeau w Lyonie (źródła archiwalne 12/56).

Z pierwszego małżeństwa miał dwójkę dzieci – Edith Breskin (ur. w 1936 roku) i Kurta Eichnera (ur. 23 stycznia 1927 roku w Wiedniu).

Oboje są wymieniani jako byli właściciele firm w Londynie – K.D. Jewells i Holborn Diamond Polishing Company. Dziś firmy te nadal istnieją na rynku. Drugą kieruje dziś jednak Sally Naomi Eichner (córka Kurta i wnuczka Henriego). Wiadomo też, że David Jay Breskin jest członkiem rodziny Edith Breskin. W 1986 roku Edith napisała list w poszukiwaniu informacji o ojcu. Ubiegała się także o rekompensatę.